หลักธรรมของการสงเคราะห์ระหว่างมิตรและข้าราชการ : หน้า 317/390

สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (เจริญ ญาณวรเถร) ៧២២ อนึ่ง มิตรต่อมิตรหรือข้าราชการต่อข้าราชการ ฝ่ายหนึ่งประพฤติผิดธรรมสามัคคีจำต้อง แตก ตั้งอยู่โดยสัมพันธ์กันไม่ได้ เป็นกรณียะของพวกมิตรแลข้าราชการผู้เป็นธรรมวาที จะ ช่วยกันนิคคคหะผู้เป็นอธรรมวาที ในเมื่อไม่รับคำตักเตือน. ในพระพุทธศาสนา สมเจพระบรม ศาสดาตรัสให้ภิกษุทั้งหลายผู้เห็นภิกษุรูปเดียวหรือ หลายรูปประพฤติละเมิดธรรมตักเตือนเธอ เมื่อเธอไม่ฟังคำ ให้สวดประกาศนิคคหะด้วยอาบัติสังฆาทิเสสบ้าง ด้วยลงกรรมอย่างอื่นบ้าง ก็ เพื่อปราบอธรรมรักษาความสม่ำเสมอกันในหมู่สงฆ์, กรรมที่ลงเป็นอย่างแรง เรียกว่าอุกเขปนีย กรรมคือยกเสียจากหมู่ ไม่ให้เข้าอยู่ในสังฆสมาคม ไม่คบหา ไม่ร่วมสมโภคด้วย ไม่ทำ สามีจิกรรมตามลำดับผู้แก่ มีการกราบไหว้เป็นต้น กล่าวโดยย่อ ถอนสิทธิแห่งภิกษุภาพของเธอ เสีย กว่าเธอจะรู้สำนึกตัว, สีลสามญญตา ความเป็นผู้เสมอกันด้วยศีล คือความประพฤติทาง กาย วาจา และ ทิฏฐิสามัญญตา ความเป็นผู้เสมอกันด้วยความเห็น ไม่เกี่ยงแย่งกัน เป็น คุณสมบัติอันสำคัยที่พึงปรารถนายิ่งในหมู่ เป็นธรรมที่ตั้งแห่งความให้ระลึกถึง ทำผู้ประพฤติให้ เป็นที่รักใคร่เคารพนับถือ เป็นไปเพื่อความสงเคราะห์กันและกัน ไม่วิวาทกันแก่งแย่งกัน เป็นไป เพื่อสามัคคีกลมเกลียวเป็นอันหนึ่งอันเดียวกัน เป็นไปเพื่อความตั้งมั่นแห่งหมู่ เมื่อมีภิกษุ ประพฤติผิดธรรมของคณะจึงเป็นธุระของสหธรรมิกด้วยกันจะพึงห้ามปรามแล จะพึงนิคคหะเสีย ไม่อย่างนั้นจะเกิดเป็นก๊กที่เรียกว่านิกายขึ้น ทอนกำลังของหมูลงไป ในที่สุดจักตั้งอยู่ไม่ได้ การ ปราบอธรรมอันเป็นไปในระหว่างมิตรแลข้าราชการ เป็นกิจของมิตรแลข้าราชการด้วยกันฉะนี้ สมเด็จบรมบพิตรพระราชสมภารเจ้า ทรงคำนึงถึงธรรมภาษิตว่า ทรงอุปถัมภ์ธรรมในระหว่างมิตรแลข้าราชการเมื่อ องค์ ธนญชีวิตญฺจาปิ สพพ์ อปเปว ชเห ธมฺมมนุสสรนโต ฯ ที่แปลว่า เมื่อระลึกถึงธรรม ถึงคราวเข้า ทรัพย์อวัยวะแม้ชีวิตก็ควรสละเสียทั้งนั้นเพื่อป้องกัน รักษาธรรมไว้เป็นหลักเป็นประธาน อนึ่ง สมเด็จบรมบพิตรพระราชสมภาคเจ้า ทรงพระปรารภถึงความลำเค็ญของมหาชน เพราะความขัดสนแลภัยพิบัติมาบีฑา อันพระมหากรุณาตักเตือนพระราชหฤทัยทรงพระราช วิจารย์สอดส่องแก้ไขปลดเปลื้องทุกข์ยากลำบากของประชาราษฎร์ พระราช