สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ และพระคุณพิเศษส่วนอัตตสมบัติ : หน้า 254/390

สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ พ.ศ. ๒๔๖๕ (เจริญ ญาณวรเถร) ๒๕๙ พระคุณพิเศษส่วนอัตตสมบัติ จะถวายวิสัชนาด้วยอปจายนธรรมแลอุบายโกศลส่วนปร พอเป็นนิทัศนนัย หิตปฏิบัติ จะถวายวิสัชนาด้วยรัฏฐาภิบาลโนบาย อปจายนธรรมนั้น คือพระราชกุศลบุญกิริยาสัมมาปฏิบัติ ส่วนอ่อนน้อมแก่วัยวุฒิบุคคล แลธรรมที่ชอบ อันสมเด็จ ฯ เจ้าได้ทรงประพฤติเป็นอาจิณวัตรเสมอเป็นนิตย์วิบากขันธ์อัน มโหฬาร ให้ทรงสมบูรณ์ด้วยพระชาติสมบัติในเบื้องต้น เป็นที่นิยมนับถือแห่งอเนกชนนิกร ดัง อุทาหรณ์ที่แสดงไว้ในพระบาลีประเทศว่า อุภโต สุชาโต มาติโต จ ปีติโต จ มีพระชาติอัน ดีทั้งฝ่ายพระชนนี ทั้งฝ่ายพระชนกนาถ เป็นอภัยปักษ์ สุทธคหณิโก ประสูติจากพระครรภ์ อันบริสุทธิ์ อกฺขิตฺโต อนุปกฏโฐ ชาติวาเทน ไม่มีใครคัดค้านติเตียนได้ ด้วยกล่าวถึงพระ ชาติ แลได้เสด็จเถลิงถวัลยรามไหศวรรยสมบัติเป็นพระมหากษัตริย์เจ้าปฐพีมณฑล ต้องด้วย ลักษณะในพรหมภาษิตนิพนธ์ว่า ขตฺติโย เสฏฺโฐ ชเนตสฺม เย โคตฺตปฏิสาริโน พระมหากษัตริย์เป็นใหญ่ในหมู่คนผู้รังเกียจด้วยโคตร นับว่า ชาติวุฑโฒ ทรงพระเจริญด้วยพระ ชาติแล้ว แต่ดังนั้นยังทรงอ่อนน้อมแก่ท่านผู้เจริญโดยวัย ดังทรงยกย่องพระราชวงศ์ผู้ใหญ่ทรง เจริญพระชนมพรรษาไว้ในที่กุลเชษฐ์ แลทรงแสดงเคารพเป็นพิเศษตามสมควรนับว่า กุเล เชฏฐาปจายี ทรงอ่อนน้อมแก่ผู้ใหญ่ในราชตระกูล ชื่อว่าทรงเพิ่มพูนวัตรบทของสัปปุริสบุคคล นับเป็นที่ ๒ รองมาตาปิตุปัฏฐานกิจ มาในบัณฑิตภาษิตว่า มาตาเปติเภ ชนฺต์ สมุห์ สขิลสมุภาส มจฺเฉรวินเย ยุตต์ ติ เว เทวา ตาวสา กุเล เชฏฐาปจายน เปสเนยฺยปุปหายินํ สัจจ์ โกธาภิภ์ น อาหุ สปปุริโส อิติ ฯ