การจัดการราชกิจและพระราชกรณียกิจ : หน้า 289/390

๒๙๔ ปลดปละอำนาจที่จะพึงใช้ในราชกิจหรือ สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (เจริญ ญาณวรเถร) ข้อนี้จึงสันนิษฐานโดยนัยที่พระราชทานอภัย ขนบธรรมเนียมลางอย่าง เช่นในกาลก่อน คนพลเรือนไม่ได้เพื่อจะอยู่ตามลำพัง ต้องมีสังกัดขึ้น สักเป็นเลข ไพร่หลวงบ้าง ไพร่สมกำลังบ้าง คนไม่มีสังกัด เรียกว่าคนข้อมือขาวต้องสับสักเป็น ไพร่หลวง ภายหลังจัดการเปลี่ยนแปลงไปธรรมเนียมนี้ก็ได้เลิกเสีย เกือบหมดแล้ว คนทั้งหลาย ได้ความสะดวกแก่ใจขึ้น อีกประการหนึ่ง การเกณฑ์ใช้ราชการแต่เดิมผู้ต้องเกณฑ์ไม่ได้ผลอะไร เป็นค่าเหน็ดเหนื่อย บัดนี้ก็ทรงพระกรุณาใช้เลิกเสียโดยมาก ที่ยังจะต้องใช้ ก็ให้ได้ค่าจ้างค่าป่วย การพอเป็นกำลัง อีกประการหนึ่ง ถ้าจะสร้างทำสิ่งใดสิ่งหนึ่งขึ้นเป็นการในแผ่นดินในท้องถิ่นใด ๆ เป็นต้นว่า ตัดถนนหลวง แต่ก่อนเจ้าของหาได้รับค่าที่ดินแลของที่ก่อสร้างขึ้นไว้ไม่ ในบัดนี้ ได้รับพระราชทานตามสมควรแก่ราคา อีกประการหนึ่ง แต่เดิมผู้มีศักดินาต่ำกว่า ๔๐๐ แต่ง ทนายว่าอรรถคดีแทนตนไม่ได้ ย่อมเสียเปรียบแก่ผู้ได้ศักดินาตามกำหนดนั้น ในเวลาเป็นความ บัดนี้มีพระราชบัญญัติเปิดช่องให้แต่ง กันในศาลผู้มีศักดินาสูงสามารถจะแต่งทนายได้ฝ่ายเดียว ทนายได้เสมอหน้ากัน ข้อซึ่งพรรณนามานี้ เป็นอุทาหรณ์ในการพระราชทานอภัยแก่ข้าขอบ ขัณฑสีมา ให้ได้เสรีภาพเวลาที่พึงจะมีได้ พระราชจริยาที่กล่าวมานี้ จัดเข้าในสมานัตตตา ความเป็นผู้มีตนสม่ำเสมอในญาติ ธรรม มิตรธรรมแลตัปปริยาปันนธรรม สมเด็จพระบรมบพิตรพระราชสมภารเจ้า ทรงบำเพ็ญ ให้เป็นไปในพระราชวงศานุวงศ์เสวกามาตย์ ตลอดลงมาถึงราษฎร์สามัญ โดยควรให้สำเร็จผล คือความนับถือจงรักภักดีนิยมอยู่ในพระราชบารมีธรรม จัดเป็นมงคลวิเศษที่ต้น ภาพ พระราชจรรยารัฏฐาภิบาลโนบายที่ ๒ คือราชกรณียะกิจที่ทรงจัดขึ้นด้วยพระบรมเดชานุ เพื่อเป็นประโยชน์แก่พุทธจักรแลพระราชอาณาจักร กับทั้งประชาชนข้าขอบขัณฑสีมา เพียงข้อเดียวนี้ ก็ยากที่จะพรรณนาให้จบลงด้วยกถามรรคกัณฑ์นี้ จะรับพระราชทานถวายวิสัชนา ในพระราชกรณียะบางส่วน ซึ่งทรงให้เป็นไปแล้ว จำเดิมแต่เสด็จเถลิงถวัลยราชสมบัติ ดำรง สยามรัฐราชอาณาจักร สืบจักรีราชสันตติวงศ์ ถึงพฤศจิกายนปีนี้ โดยเอกเทศเท่านั้น ฝ่ายพุทธ จักร สมเด็จพระบรมบพิตรพระราชสมภารเจ้า ทรงพระราชดำริโดยพระราโชบาย เพื่อจะให้ พระพุทธศาสนาอันเป็นมิ่งขวัญของชาติสถิตดำรงมั่นคงยืนยาวนาน แลแผ่ไพศาลไปในไพรัช ประเทศ พระราชประสงค์นี้เป็นพวลเหตุฝังอยู่ในพระราชหฤทัย จึงได้โปรดเกล้า ฯ ให้สร้างพระ ไตรปิฎกฉบับพิมพ์