ความสำคัญของญาติและมิตรในสังคม : หน้า 284/390

២៨៨ ไม่มี สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (เจริญ ญาณวรเถร) ด้วยในสุขทุกข์และเป็นกำลังในกิจการ ชนผู้ไร้ญาติ ก็ปานพฤกษชาติอันหาสาขามิได้ กำลังพอจะทนพายุพัด มีทางจะถึงวิบัติโดยง่ายดาย แม้แต่พระเจ้าจักรพรรดิราชยังต้องมีพระ ประยูรญาติเป็น เหล่าอนุยนต์คอยตามเสด็จในราชกิจด้วยหมู่หนึ่ง จะต้องกล่าวอะไรถึงชน สามัญ บุคคลใดละเมิดวงศ์ญาติ ของชนเสียไม่แลเหลียว บุคคลนั้นได้ชื่อว่าตัดทอน กำลังของ ตนเอง ข้อนี้เป็นทางมาแห่งความเสื่อม สมด้วยพุทธภาษิตในปราภวสูตรว่า ชาติตถทโธ ธนตฺถทฺโธ โคตฺตตฺถทโธ จ โย นโร นรชนใดหยิ่งเหตุชาติ หยิ่งเหตุทรัพย์ และหยิ่งเหตุโคตร ย่อมดูหมิ่นญาติของตน ข้อนั้น เป็นมุข แห่งความเสื่อมฉะนี้ เหตุดังนั้น สมานัตตตา ความเป็นผู้มีตนสม่ำเสมอ ในญาติธรรมจึงควรให้ เป็นไปในบุคคลผู้เป็นญาติตามสมควร อีกประการหนึ่ง ชนผู้เป็นมิตรกันก็ประพฤติตนตามฉันที่เป็นมิตรมีจิตคงที่ไม่แปรผันใน เวลาที่ฝ่ายหนึ่งได้ดีผิดกว่ากัน หรืออีกฝ่ายหนึ่งเสื่อมทรามลงไป ดังนี้ชื่อว่าประพฤติตนสม่ำเสมอ ในมิตรธรรม, อันมิตรนี้ ถึงจะไม่ใช่ญาติ แต่คบกันสนิทแล้ว ก็เหมือนที่สนิทดังพระพุทธภาษิตว่า วิสสาสา ปรมา ญาติ คนผู้คุ้นเคยกันเป็นญาติอย่างเยี่ยม เมื่อกิจเกิดขึ้นก็ย่อมจะเป็นกำลังช่วย ให้สำเร็จไปได้ แลเป็นผู้ช่วยรู้สึกด้วยสมบัติวิบัติ ก็แต่มิตรนี้มีประเภทต่าง ๆ เมื่อยื่นกล่าวก็เป็น ๒ คือ บาปมิตร สหายที่เป็นคนไม่ดี กล่าวโดยอริยโวหารว่า มิตตปฏิรูป คนเทียมมิตรก็ดี สหายที่เป็นคนดี ที่จัดว่าเป็นมิตรแท้ก็มี แลกิริยาที่คบมิตรเล่าก็ผิดกับกิริยาที่นับถือญาติ บุคคล นับถือกันว่าเป็นญาติ ก็นับว่าเป็นผู้เพื่อกันทางฝ่ายมารดาหรือฝ่ายบิดา แต่จะคบกันเป็นมิตรนั้น ก็เพราะเป็นผู้ถูกอัธยาศัยร่วมกันในกิจการนั้น ๆ การคบมิตรจึงเป็นสำคัญในปัจจัยภายนอกที่จะ จูงให้บุคคลถึงความเสื่อมหรือความเจริญ เหตุดังนั้น พุทธาภิบัณฑิตจึงห้ามคบบาปมิตรเสีย แนะนำให้คบแต่กัลยาณมิตร แลกัลยาณมิตรนั้น ท่านพรรณนาว่า เป็นปัจจัยแห่งความเจริญด้วย โภคสมบัติ แลความเจริญด้วยคุณสมบัติ ทั้งที่เป็นส่วนโลกิยะและโลกุตตระ เมื่อผู้ใดได้ กัลยาณมิตรแล้ว ก็พึงผูกใจไว้ด้วยสังคหะวิธีตามสมควร ข้อนี้จึงสันนิษฐานตามพระบรมพุทโธ วาท ตรัสสอนสิงคาลมาณพคฤหบดีบุตรในสิงคาลสูตรว่า ปญฺจ โข คหปติปุตต ฐาเนหิ กุลปุตเตน อุตตรา ทิสา มิตตามจุจา ปัจจุปฏฐาตพพา ดูก่อนคฤหบดีบุตร มิตรอมาตย์ทิศ เบื้องซ้าย อันกุลบุตรจึงบำรุงด้วย ๕ สถาน คือ ทาเนน ด้วยการให้ปันทรัพย์พัสดุตามสมควร ๑ เปยยวชเชน ด้วยเจรจาวาจาที่ไพเราะควรดื่มไว้ในใจ ๑