สมเด็จพระมหาสมณเจ้ากรมพระยาวชิรญาณวโรรส : หน้า 97/390

(สมเด็จพระมหาสมณเจ้ากรมพระยาวชิรญาณวโรรส) ๙๗ สมเด็จบรมบพิตรพระราชสมภารเจ้า ทรงประกอบด้วยพระคุณสมบัติ กัตตุกัมยตาฉันทะ ทรง สามารถปลดเปลื้องอุปสรรคข้อขัดข้องเสียได้เป็นลำดับมา บำเพ็ญราชธรรมส่วนรัฏฐาภิบาลนาย สะดวกพระราชหฤทัยยิ่งขึ้นเป็นผล พระคุณนี้นับว่า เป็นมงคลวิเสสประการหนึ่ง บุคคลัญญุตานั้น คือความรู้จักเลือกบุคคล มีวิภาคจะพึงแสดงได้ทั่วไปสำหรับชนทุก ชั้นทั้งผู้น้อยผู้ใหญ่ แต่ในที่นี้ จักรับพระราชทานถวายวิสัชนาพาะสำหรับท่านผู้เป็นอิสรชน ความรู้จักเลือกบุคคลผู้เป็นบริวาร ลำาดับ ประกอบในกิจการให้เหมาะกัน เป็นอรรถของบุคคลัญญุตา เฉพาะวิการนี้ อันการใช้บุคคล สมควรจะเลือกให้เหมาะไม่เช่นนั้น กิจย่อมไม่สำเร็จ มีอุทาหรณ์ ในเรื่องอัตถุปบัติแห่งเวสสันดรชาดกว่า ครั้งเมื่อสมเด็จพระบรมศาสดาได้ตรัสรู้พระอนุตตร สัมมาสัมโพธิญาณแล้ว ทรงบำเพ็ญพุทธกิจ เสด็จจาริกแสดงพระธรรมเทศนาโปรดสัตว์มาโดย ประทับอยู่ ณ ราชคฤห์มหานคร ข่าวขจรไปถึงพระเจ้าสุทโธทนะพระพุทธบิดา ณ กรุงกบิลพัสดุ์ พระองค์มีราชประสงค์จะได้ทัสนาการพระราชโอรส อันได้ตรัสรู้เป็นพระสรรเพ็ชญ์ พุทธองค์ จึงทรงส่งอมาตย์เป็นราชทูต ไปเชิญเสด็จพระทศพล, อมาตย์ผู้นั้น ไปถึงแล้วได้ฟัง ธรรมสําเร็จ พระอรหัตตผลแล้วบวชเสีย หาได้กราบทูลอาราธนาไม่ พระเจ้าสุทโธทนะเห็น หายไป ก็ทรงส่งทูตไปใหม่เล่า เป็นอย่างนี้มาถึง ๙ ครั้งแล้ว ต่อครั้งที่ ๑๐ ทรงส่งกาฬุทายีอมาตย์ ไป กาฬุทายีได้ฟังธรรมสำเร็จพระอรหันต์แล้วบวชเสีย เหมือนทูตก่อน ๆ ก็จริง แต่พระเถระเจ้า ยังได้กราบทูลเชิญเสด็จสมเด็จพระบรมศาสดามากรุงกบิลพัสดุ์ ให้พระพุทธบิดาได้ทรงทัศนาการ และสดับพระธรรมเทศนาสมพระราชประสงค์ การใช้คนไม่เหมาะเป็นเหตุไม่สำเร็จแห่งกิจฉะนี้ บางคราวหาเป็นแต่เพียงไม่ได้ผลอันดีเท่านั้นไม่ ให้เกิดโทษตรงกันข้าม เรื่องสาธก ว่า ในคราวเมื่อพวกเดียรถีย์เข้ามาปลอมบวชในพระพุทธศานา ครั้งอโศกรัชกาล ภิกษุสงฆ์อัน พวกพาลพาเศียรเข้ามาปะปนก็ไม่ยอมทำอุโบสถร่วมด้วย พระเจ้าอโศกยังไม่แจ้งเหตุ ทรงทราบ แต่เพียงว่าพระสงฆ์ไม่ปรองดองกระทำอุโบสถร่วมกัน ตรัสใช้อมาตย์ผู้หนึ่งไปสู่อโศการาม เพื่อ สมานพระสงฆ์แล้วอาราธนาให้กระทำอุโบสถ อมาตย์ผู้นั้นไปถึงแล้วก็ประชุมสงฆ์โดยพระราช โองการ ถามพระภิกษุทั้งหลายตั้งแต่ต้นแถว รูปใด ไม่ยอมตามก็หาว่าขัดรพระราชโองการและ ปลงชีพรูปนั้นเสียโดยลำดับลงมา ครั้งนั้น ติสสกุมารพระราชอนุชาผนวชเป็นพระภิกษุและอยู่ ในสังฆสันนิบาตนั้นด้วย เธอเห็นดังนั้น จึงลุกขึ้นไปนั่งกันลำดับไว้ อมาตย์ไม่กล้าทำแก่ ความ