ข้อความต้นฉบับในหน้า
ครั้งที่
๓
(สมเด็จพระมหาสมณเจ้ากรมพระยาวชิรญาณวโรรส)
๙๖
ต่อมาได้ส่งพระเถระทั้งหลายไป เพื่อประกาศพระศาสนาในปัจจันตประเทศเป็นหลาย
ตำบล พระสิคควะมีกัตตุกัมยตาฉันทะเพียรไปเกลี้ยกล่อมโมคคัลลีบุตรมาณพมาบวได้สมประสงค์
ฉะนี้.
อีกเรื่องหนึ่ง ทีฆาวุกุมารพระราชโอรสของพระเจ้าที่มีติผู้ครองโกศลรัฐ ประสูติเมื่อพระ
ชนกเสียราชสมบัติแก่พระเจ้าพรมหทัตผู้ครองแคว้นกาสีแล้ว ตั้งพระหฤทัยจะแก้แค้นและเอาราช
สมบัติของพระบิดาคืนให้จงได้ เพียรหาช่องเข้าใกล้พระเจ้าพรหมทัตจนได้เป็นนายสารถีคนโปรด
คราวหนึ่งพระจเพรหมทัตเสด็จประพาสป่า ทีฆาวุกุมารแสร้งขับรถพระที่นั่งเร็วจนราชบริพารตาม
เสด็จไม่ทัน ท้าวเธอทรงเหนื่อยก็ตรัสสั่งให้หยุดรถพระที่นั่ง เสด็จลงพัก ณ ที่แห่งหนึ่ง แล้วบรรทม
หลับไป ทีฆาวุได้ช่องที่จะแก้แค้นจึงถอดพระแสงจากฝักแล้วปลุกบรรทมขึ้น แสดงตนให้ทรงทราบ
ว่าเป็นศัตรู จะแก้แค้นแทนพระราชบิดา พระเจ้าพรหมทัตต์ตกพระราชหฤทัยตรัสของพระชนม์ชีพ
ประทานสัตย์ว่า จะคืนโกศลรัฐให้ กุมารนึกถึงพระวาจาพระราชบิดาว่า จงเห็นยาวดีกว่าสั้น จึงสู้
อดกลั้นระงับเวรเสีย ถวายพระชนม์แด่พระเจ้าพรมหททัต แล้วได้ราชสมบัติคืนพร้อมทั้งพระราช
ธิดา ภายหลังได้ครองแคว้นกาสีอีกด้วย ทีฆาวุอาศัยกัตตุกัมยตาฉันทะ ยังความประสงค์ของตนให้
สำเร็จได้ฉะนี้.
พระมหาชนก
ยกเอาความสำเร็จแห่งปรารถนาของพระองค์เป็นอุทาหรณ์กล่าวสอนไว้ว่า
อาสึเสเถว ปุริโส
ปสฺสามิ โวห์ อตฺตานํ
น นิพพินเทยุย ปณฺฑิโต
ยถา อิจฉี ตถา อหุ (๑)
ความว่า บุรุษผู้บัณฑิต ควรจะหวังอยู่นั่น ไม่พึงเบื่อหน่าย เราแลเห็นตนอยู่ว่า ได้เป็นตาม
ปรารถนาดังนี้ .
ในทางพระศานา สมเด็จพระชินสีห์ก็ตรัสสรรเสริญกัตตุกัมยตาฉันทะนั้นว่า เป็นอิทธิบาท
คือคุณเครื่องบรรลุความสำเร็จประการหนึ่ง โดยชื่อว่า ฉันททิทธิบาท สงเคราะห์ เข้าในโพธิปักขิย
ธรรม คือคุณอันเป็นฝ่ายแห่งความตรัสรู้ พระองค์ได้บรรลุพระโพธิญาณเป็นพระสัพพัญญูพุทธเจ้า
ก็เพราะไม่ทรงละวางคุณข้อนี้เสีย
(๑) ขุ. ชา. มหา, ๒๘/๑๖๗.