การทำลายเวรและการคืนราชสมบัติ : หน้า 96/390

ครั้งที่ ๓ (สมเด็จพระมหาสมณเจ้ากรมพระยาวชิรญาณวโรรส) ๙๖ ต่อมาได้ส่งพระเถระทั้งหลายไป เพื่อประกาศพระศาสนาในปัจจันตประเทศเป็นหลาย ตำบล พระสิคควะมีกัตตุกัมยตาฉันทะเพียรไปเกลี้ยกล่อมโมคคัลลีบุตรมาณพมาบวได้สมประสงค์ ฉะนี้. อีกเรื่องหนึ่ง ทีฆาวุกุมารพระราชโอรสของพระเจ้าที่มีติผู้ครองโกศลรัฐ ประสูติเมื่อพระ ชนกเสียราชสมบัติแก่พระเจ้าพรมหทัตผู้ครองแคว้นกาสีแล้ว ตั้งพระหฤทัยจะแก้แค้นและเอาราช สมบัติของพระบิดาคืนให้จงได้ เพียรหาช่องเข้าใกล้พระเจ้าพรหมทัตจนได้เป็นนายสารถีคนโปรด คราวหนึ่งพระจเพรหมทัตเสด็จประพาสป่า ทีฆาวุกุมารแสร้งขับรถพระที่นั่งเร็วจนราชบริพารตาม เสด็จไม่ทัน ท้าวเธอทรงเหนื่อยก็ตรัสสั่งให้หยุดรถพระที่นั่ง เสด็จลงพัก ณ ที่แห่งหนึ่ง แล้วบรรทม หลับไป ทีฆาวุได้ช่องที่จะแก้แค้นจึงถอดพระแสงจากฝักแล้วปลุกบรรทมขึ้น แสดงตนให้ทรงทราบ ว่าเป็นศัตรู จะแก้แค้นแทนพระราชบิดา พระเจ้าพรหมทัตต์ตกพระราชหฤทัยตรัสของพระชนม์ชีพ ประทานสัตย์ว่า จะคืนโกศลรัฐให้ กุมารนึกถึงพระวาจาพระราชบิดาว่า จงเห็นยาวดีกว่าสั้น จึงสู้ อดกลั้นระงับเวรเสีย ถวายพระชนม์แด่พระเจ้าพรมหททัต แล้วได้ราชสมบัติคืนพร้อมทั้งพระราช ธิดา ภายหลังได้ครองแคว้นกาสีอีกด้วย ทีฆาวุอาศัยกัตตุกัมยตาฉันทะ ยังความประสงค์ของตนให้ สำเร็จได้ฉะนี้. พระมหาชนก ยกเอาความสำเร็จแห่งปรารถนาของพระองค์เป็นอุทาหรณ์กล่าวสอนไว้ว่า อาสึเสเถว ปุริโส ปสฺสามิ โวห์ อตฺตานํ น นิพพินเทยุย ปณฺฑิโต ยถา อิจฉี ตถา อหุ (๑) ความว่า บุรุษผู้บัณฑิต ควรจะหวังอยู่นั่น ไม่พึงเบื่อหน่าย เราแลเห็นตนอยู่ว่า ได้เป็นตาม ปรารถนาดังนี้ . ในทางพระศานา สมเด็จพระชินสีห์ก็ตรัสสรรเสริญกัตตุกัมยตาฉันทะนั้นว่า เป็นอิทธิบาท คือคุณเครื่องบรรลุความสำเร็จประการหนึ่ง โดยชื่อว่า ฉันททิทธิบาท สงเคราะห์ เข้าในโพธิปักขิย ธรรม คือคุณอันเป็นฝ่ายแห่งความตรัสรู้ พระองค์ได้บรรลุพระโพธิญาณเป็นพระสัพพัญญูพุทธเจ้า ก็เพราะไม่ทรงละวางคุณข้อนี้เสีย (๑) ขุ. ชา. มหา, ๒๘/๑๖๗.