สมเด็จพระมหาสมณเจ้กรมพระยาวชิรญาณวโรรส : หน้า 30/390

(สมเด็จพระมหาสมณเจ้กรมพระยาวชิรญาณวโรรส) ๓๐ สัปปุริสธรรมบ้างในนาถกรณธรรม คือคุณทำให้เป็นที่พึ่งของผู้อื่น ๑๐ ประการบ้างเป็นอาทิ, พหุ สุตบุคคล แม้ไม่มั่งคั่งด้วยศฤงคาร ก็ยังได้โวหารว่าผู้ยากจนขัดสน และชีวิตของผู้นั้นย่อมไม่เปล่า จากประโยชน์ ผู้นั้นจะเข้าสู่สมาคมใด ๆ ก็ไม่เป็นผู้ครั่นคร้านขามขยาด ย่อมองอาจกล้าหาญใน การเจรจา มีปรีชารอบรู้อรรถธรรม นำตนให้ตั้งอยู่ในสัมมาปฏิบัติ เป็นสัตบุรุษคนดีคนชอบ และ ประกอบผู้อื่นไว้ในสารประโยชน์ เหตุดังนั้นสมเด็จพระบรมศาสดาจึงโปรดประทานพระธรรม เทศนา ทรงสรรเสริญพาหุสัจจะโดยอเนกนัย ข้อนี้พึงสาธกธรรมบรรยายทสนาถกรณะรรมสูตร ในทสกนิบาตรอังคุตตรนิกายว่า ปูน จปร ภิกฺขเว ภิกขุ พหุสุสุโต โหติ สุตธโร สุตสนนิจโย ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ข้อธรรมบรรยายที่จะพึงกล่าวยังมีอีก ภิกษุเป็นพหุสูต มีธรรมได้สดับแล้ว มาก เป็นผู้ทรงธรรมที่สดับแล้วไว้ได้ เป็นผู้มีธรรมที่สดับแล้วสะสมอยู่ เย เย ธมฺมา อาทิกล ยาณา มชเฌกัลยาณา ปริดยสานกลยาณา ธรรมทั้งหลายเหล่านั้นใดไพเราะทั้งในเบื้องต้น ท่ามกลาง ที่สุด ประกาศศาสนพรหมจรรย์ พร้อมทั้งอรรถทั้งพยัญชนะ บริสุทธิ์บริบูรณ์ สิ่งเชิง ตถารูปาสุส ธมฺมา พหุสสุตา โหนติ ธรรมทั้งหลายเห็นปานนั้น ภิกษุนั้นได้สดับแล้วมาก ได้ จำทรงไว้แล้ว ได้สั่งสมแล้วด้วยวาจาคือท่องขึ้นปาก ได้หมั่นเพ่งพิจารณาแล้วด้วยใจ ได้แทงตลอด แล้วด้วยดีด้วยความเห็น อยมปิ ธมฺโม นาถกรโณ แม้ธรรมนี้ ก็ย่อมเป็นคุณทำภิกษุให้เป็นที่พึ่ง พำนักของสุพรหมจรรย์ทั้งหลาย ดังนี้ พระอานนทเถรเจ้าอาศัยพาหุสัจจะของตนได้รับความยก ย่องของสมเด็จพระทศพลธรรมสามศรในเอตทัคคะสถานว่า เอตทาคิ ภิกฺขเว มม สาวกานํ ภิกขุน พหุสสุตานํ ยทิท์ อานนฺโท ความว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย บรรดาภิกษุทั้งหลายสาวก ของเราตถาคตที่เป็นพหุสูต อานนท์เป็นยอดเยี่ยม ดังนี้ ดังได้สดับมา พราหมณ์ผู้หนึ่งดำริว่า ทำไฉนจะเป็นอันได้บูชาพระธรรมรัตนะ เล่า ครั้นคิดฉะนี้แล้วเข้าไปเฝ้าสมเด็จพระบรมศาสดากราบทูลถามความนั้น พระองค์ตรัสว่า ถ้า จะใคร่บูชาพระธรรมรัตนะก็ให้บูชาภิกษุพหุสูตรรูปหนึ่ง พราหมณ์ทูลขอให้ตรัสบอกว่าใครเป็นพหุ สูตร, รับสั่งให้ถามภิกษุสงฆ์ดู พราหมณ์เข้าไปหาพระภิกษุสงฆ์ไต่ถามทราบความว่า พระอาน นทเถรเจ้าเป็นยอดพหุสูตในสาวกมณฑล ก็บูชาพระเถรเจ้าด้วยจีวรอย่างดีราคาถึง การบูชาพระพุทธรัตนะและพระสงฆรัตนะก็ปรากฏอยู่ Q,000 กษาปณ์, ในเวลาที่สมเด็จพระบรมโลกนาถยังทรงพระชนม์อยู่ พระผู้มีเป็นเจ้าก็ได้อนุเคร์บริษัท ๔ เหล่า ภิกษุ ภิกษุณี อุบาสก อุบาสิกา ด้วยแสดงธรรมให้ ๑) องฺ. ทสก. ๒๔/ ๒๕. (๒) องฺ. เอก. ๒๐/ ๓๒.