การศึกษาพระพุทธศาสนาและเรื่องราวของพระโมคคัลลีบุตร : หน้า 374/390

แลวกยงพอ สัตว์ ใดไม่ สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (เจริญ ญาณวรเถร) ๓๗๙ จะได้บรรลุประโยชน์นั้น ๆ อันเป็นส่วนโลกีย์ไปก่อน เว้นไว้แต่คนผู้เป็นอภัพพ จำพวกเดียวไม่ตั้งใจจะสดับพระธรรมเทศนาเลย จึงหาได้บรรลุประโยชน์อย่างหนึ่งอย่าง เปรียบเหมือนดอกบัว บางเหล่าขึ้นพ้นน้ำแล้วคอยแสงอุทัยแห่งพระอาทิตย์แล้วก็จะบาน บางเหล่าอยู่ปริ่มน้ำบ้าง อยู่ในน้ำแต่น้ำเลี้ยงไว้บ้าง บางเหล่าเป็นภักษาของสัตว์ไปไม่งอกงาม ครั้นทรงพิจารณาเห็นอย่างนี้ แล้วจึงได้ทรงทำธรรมาธิษฐานและแสดงธรรมโปรดประชาชน มิได้เห็นแก่เหนื่อยยาก ประกาศพระศาสนาให้แพร่หลายสืบมา ทําความเกิดของพระองค์ ให้สำเร็จประโยชน์แก่สัตว์โลก ด้วยประการฉะนี้ แล กัตตุกัมยตาฉันทะ ย่อมยังความประสงค์ให้สำเร็จ แม้เป็นกิจยากสักปานไร ข้อนี้ถึง สาธกด้วยเรื่องในตติยสังคีติกถา ครั้งนั้น พระโมคคัลลีบุตรเกิดในตระกูลพราหมณ์มิจฉาทิฏฐิ พระสิคควะไปเพียรเกลี้ยกล่อมอยู่ถึง ๗ ปีกว่า จึงเอามายวชในพระพุทธศาสนาได้ ในชั้นแรกไป บิณฑบาตที่ประตูเรือน แต่ไม่ได้ภิกษา บ่อย ๆ เข้าก็ได้ วาจาว่านิมนต์ไปรับข้างหน้า แลต่อมาก็ ได้รับภิกษา คุ้นเข้าจนได้รับนิมนต์ให้ไปฉันในเรือนรู้จักวิสาสะกับโมคคัลลีบุตรมาณพ ท่านแสดง ความรู้ของตนในไตรเพท เป็นเหตุทำให้มาณพนับถือ แล้วถามปัญหาปรารภธรรมใน พระพุทธศาสนา ท่านแสดงธรรมให้มาณพติดคิดไม่เห็น มาณพประสงค์จะรู้จึงตามมาบวช ได้เล่า เรียนแตกฉานในพุทธวจนะ แลบรรลุโลกุตตรธรรมเป็นพระอรหันต์ ต่อแต่นั้น ได้เป็นอธิบดีสงฆ์ใน ชมพูทวีปครั้งอโศรัชสมัยเป็นกำลังใหญ่ของพระเจ้าอโศกมหาราช ในอันกำจัดเสี้ยนหนามพุทธ ศาสนา เมื่อครั้งเดียรถีย์เข้ามาปลอมบวชด้วยมุ่งลาภสักการะ ต่อนั้นได้เป็นประธานแห่งภิกษุสงฆ์ ประชุมทำสังคายนะพระธรรมวินัยเป็นครั้งที่ ต่อมาได้ส่งพระเถระทั้งหลายไป เพื่อประการพระ ศาสนาในปัจจุบัน ประเทศเป็นหลายตำบล พระสิคควะมีกัตตุกัมยตาฉันทะ เพียรไปเกลี้ยกล่อม โมคคัลลีบุตรมาณพมาบวชได้สมประสงค์ฉะนี้ ๓ อีกเรื่องหนึ่ง ทีฆาวุกุมารพระราชโอรสของพระเจ้าที่มีติผู้ครองโกศลรัฐ ประสูติเมื่อพระ ชนกเสียราชสมบัติแก่พระเจ้าพรมหทัตผู้ครองแคว้นกาสีแล้ว ตั้งพระหฤทัยจะแก้แค้นและเอาราช สมบัติของพระบิดาคืนให้จงได้ เพียรหาช่องเข้าใกล้พระเจ้าพรหมทัตจนได้เป็นนายสารถีคนดปรด คราวหนึ่งพระเจ้าพรหมทัตเสด็จประพาสป่า ทีฆาวุกุมารแสร้งขับรถพระที่นั่งเร็วจนราชบริพารตาม เสด็จไม่ทัน ท้าวเธอทรงเหนื่อยก็ตรัสสั่งให้หยุดรถพระที่นั่ง เสด็จลงพัก ณ ที่แห่งหนึ่ง แล้วบรรทม หลับไป ทีฆาวุได้ช่องที่จะแก้แค้นจึงถอดพระแสงจากฝักแล้วปลุกบรรทมขึ้น แสดงตนให้ทรงทราบ ว่าเป็นศัตรู จะแก้แค้น