ความสำคัญของการศึกษาในประวัติศาสตร์ไทย : หน้า 29/390

(สมเด็จพระมหาสมณเจ้ากรมพระยาวชิรญาณวโรรส) ในศก ๑๒๒ ๒๙ พระคุณพิเศษ ส่วนอัตตสมบัติ จะถวายวิสัชนาด้วยพาหุสัจจะและอุบายโกศลส่วนปรหิต ปฏิบัติ จะถวายวิสัชนาด้วยรัฏฐาภิบาลโนบาย พอเป็นนิทัสสนนัย พาหุสัจจะนั้น กล่าวโดยศัพท์รูป คือความเป็นพหุสุตบุคคลผู้มีอรรถธรรมได้สดับมาก ชื่อ ว่า พหุสุตในที่นี้ กล่าวโดยความพาหุสัจจะนั้น คือความเป็นผู้ฉลาดแตกฉานในอรรถธรรม เกิดขึ้นแล้วเพราะการศึกษาคุณข้อนี้ เป็นที่นิยมนับถือของมนุษยนิกร ในประเทศที่เจริญแล้วใน สมัยนั้น ๆ แต่ครั้งโบราณกาล ข้อนี้จึงสาธกด้วยวัตถุกถาในหิโตปเทศปกรณ์นอกพุทธสมัย ดัง ได้สดับมา ยังมีพระนครหนึ่ง นามว่า ปาตลีบุตร ตั้งอยู่ ณ ฝั่งแม่น้ำภาษีรถี พระเจ้าสุทัสนราช เสวยราชสมบัติครองรัชสีมาณาจักร ทรงพระคุณปรีชาสามารถในราชกิจทั้งปวง วันหนึ่งท้าวเธอ ได้ทรงสดับคำโศลกที่มีผู้ขับ พรรณนาคุณแห่งการศึกษาโดยอเนกนัย ทรงสลดพระราชหฤทัย ทรง เพราะเหตุพระราชบุตรทั้งหลายไม่นำพาในการศึกษา มัวแต่ประพฤติผิดคลองธรรม พระราชดำริถึงโทษแห่งการโง่เขลาและคุณแห่งการศึกษาโดยประการต่าง ๆ ทรงคำนึงถึงพระราช บุตรเหล่านั้นเป็นที่ตั้งตรัสให้ประชุมนักปราชญ์ราชบัณฑิต ทรงปรึกษาเพื่อจะเลือกหาผู้สามารถ เป็นอาจารย์สอนพระราชบุตรให้ศึกษานิติศาสตร์ และในที่ประชุมนั้นมีมหาปราชญ์ผู้หนึ่ง นาม ว่า วิษณุสรรมันทูลว่า พระราชบุตรเหล่านั้น ประสูติในราชตระกูล คงมีปรีชาสามารถศึกษาได้ ฉับไว และรับอาสาเป็นผู้สอน พระเจ้าสุทัศนราชทรงพระปราโมทย์มอบพระราชบุตรแก่วิษณุศร รมันมหาบัณฑิต เป็นผู้แนะนำพระราชบุตรเหล่านั้นให้เกิดความนิยมในศึกษารับความฝึกหัดได้ ปรีชารอบรู้ในนิติศาสตร์ สามารถในกรณียกิจสมพระราชประสงค์ของพระราชบิดา ถึงซึ่ง ในฝ่ายพระพุทธศาสนา พาหุสัจจะนี้ก็คงเป็นคุณสมบัติที่นิยมนับถือทั่วไป สงเคราะห์เข้าในธรรมวิภาคนั้น ๆ ดังสรรพคุณสำหรับประกอบเข้าเป็นเภสัชช์ จัดเข้าในหมวด อริยธนสมบัติอย่างประเสริฐ ๗ ประการบ้าง ในเวลารัชชกรณธรรม คือคุณทำความเป็นผู้กล้า หาญปราศจากครั่นคร้าม ๕ ประการบ้าง ในธรรม ๗ ประการ ที่เป็นองค์ของ