ความเพียรพินิจและการเข้าถึงธรรม : หน้า 12/356

ความแห่งธรรมที่เราว่าไว้แล้ว, เมื่อเขาพิจารณาอือนความอยู่, ธรรม ทั้งหลายย่อมทนซึ่งความเพียรพินิจ, เมื่อความทนซึ่งความเพียรพินิจ แห่งธรรม มีอยู่, ความพอใจอ่อนเกิด, เขาเกิดความพอใจแล้ว ย่อมอุสสาเก, ครั้นอุสสาเกแล้ว ย่อมไร้ตรงรอง, ครั้นไร้ตรงรอง แล้ว ย่อมตั้งความเพียร, เขาเป็นผู้ตั้งตั้งความเพียรแล้ว ย่อม ทำปฏิคาสาให้แจ้งด้วยปัญญา และยอมเห็น (แจ้ง) แท้งลอด ปรมิตสัปป์ด้วยปัญญา." บาสิณจึงกูสุฎฯ ปัญญมวร มัชฌิมปณาณสก์. [๒๔๔] อรรถกถาแห่งจึงกูสุฎนั้นว่า "บาว่า ปฏิรูปสต คือบึ่งในสำนัก. บาว่า โสด ได้แก้โสดประสาท. บาว่า ธมมั หมายเอาทนธรรม. บาว่า ธาตุ ได้แก่นรงำให้ชาญบ. บาว่า ฤูปปรุฌติ ความว่า ย่อมพิจารณาโดยอรรถและโดยการณ. บาว่า นิโคฌาณ คือย่อมทนซึ่งความสอดส่อง, อธิบายว่า ธรรม ทั้งหลายย่อมปรากฎอย่างว่า "ศิลอันพระผู้มีพระภาคตรัสไว้แล้ว ในที่นี้ สมาธิพระอองค์ตรัสไว้แล้วในที่นี้" ดังนี้เป็นต้น. ความ พอใจ คือความเป็นผู้ใคร่ทำ ชื่อว่าความพอใจ. บาว่า อุตสาหติ คือย่อมพยายาม. บาวว่า ลดูติ คือย่อมพิจารณาด้วยอำนาจ ไตรลักษณ์มือฉลับฉลบเป็นต้น. บาว่า ปกภติ คือ ย่อมเริ่มตั้ง ความเพียรอันบั่นเข้าในบรรรณ. คำว่า----กายน เจว ปรมุตตาจัง ความว่า ทำให้แจ้งซึ่งพระนิพพาน ด้วยสหชาติเนามภาย และชำแรก