มังคลัตถทีปน เล่ม ๒ หน้า 119 : หน้า 119/356

ประโยค๕ - มังคลัตถทีปน เล่ม ๒ หน้า 119 ยังจิตที่สงครามด้วยอภิชฌามพพาทและวิญญาณทุจฺโฉให้ตกขึ้นในกาลนั้น แม้กร่มก็เป็นโนรรม แม้ทางก็เป็นโนรรมเหมือนกัน ถึงในที่นี้ ฐานที่ดี ธรรมที่สมบูรณ์ด้วยตนดี ย่อมตั้งขึ้นในโนทวารอย่างเดียว มโนกรรมที่เป็นอุคตล ย่อมตั้งขึ้นในทวารทั้ง ๓ ด้วยประการฉะนี้ [๒๒๒] ภิกขาแห่งอรรถกถาอัฏฐสาลินีว่า “พิงทราวินัจฉ์ในสองเทวะว่าดรอซิฟาโย สุกาล” ดังนี้ เทพอุปาฒะทั้งหลายชื่อฉันทะ พระเป็นเจ้าผู้เป็นใหญ่ ชื่อว่าสะ.. พิงทราว่า พระอรรถกถาถวายกล่าวสองวาว่า นบุสิวาโย สุกาล นี้ ก็เพื่อแจงมิจฉทุจิ. ที่จริง ภูภูมิ ๑ อย่างมั่นดิกจีเป็นฉบับนี้เอง ที่คล้ายความเป็นนกรรมบาล ดังกล่าวหลายว่า เตตาน ปนกุต อุโฆพาริโก ความว่า เตตานังตั้งขึ้นในภายวาระและวิภูวาร ก็ไม่ได้วาสารจากกายกรรมและว่าทิกรรม เพราะเตตานั้นมีอุคตสัจจะเป็นต้นเป็นประธาน ก็เตตานั้นโดยสภาพทีเดียว เป็นโนกรรม เพราะนลกล่าว กิญฺญังหลาย มโนสัญฺญาตนา ๓ อย่าง เป็นโนกรรม ฝ่ายอุคตล์ ดังนี้, เตตานี้ หาเป็นฝ่าเท้าแห่งอุคตสรรคเมือิฉมานเป็นต้นไม่ เหตุนี้นั้น พระอรรถกถาจึงมีคำกล่าวว่า อธิกขา- ๑. คำนี้อธิบายเป็น ขนฺทน ตามสาลิกฺพ พุทฺธัพนฺโนสถานา เทพอัคฺครพิลฺโลระ เกิดมาสำหรับสังหารท้าวทารกอสูร ผู้ครองนรคริปะไร (ในรวมเกียรติไทยเรียกท้าวศรีปรูม) ๒. เทพผู้ในอุคตวาไม่ปรากฏ เพิ่มมารปรูวในอุครามายจ มหาอรฺม เป็นเทพผู้หลายล้าง พราหมณ์ศาสนิกในภายไดวะ อธิวาเป็นใหญ่กว่าพระพรหม พระวิญญาณ ไตรเทวียกว่าจะอธิวาร แต่ในฝ่ายพราหมณ์นานามเป็นอิบมาก เช่นปุคฺคี. อธนะ มหครู เป็นต้น