ปฐมสันต์ปาฐกถาแก้ภาค ๑ - หน้าที่ 179 : หน้า 184/409

ประโยค (ตอน) - ปฐมสันต์ปาฐกถาแก้ภาค ๑ - หน้าที่ 179 ทั้งหลายมีอย่างนี้ว่า " อรรถคือความบังเกิดแห่งทุกข์ อรรถคือข้อที่ทุกข์เป็นสังขตธรรม อรรถคือความแปลปรวนแห่งทุกข์ เป็นอรรถที่ราวแทตลอด: แต่ในที่นี้ สมศพธ์นี้มีกาละเป็นอรรถ เพราะเหตุนั้น พึงเห็นเนื้อความในบทว่า " เตน สมยฺ " นี้ อย่างนี้ว่า " ความรำพึง เป็นเหตุสุดจิ่งอันให้ทรงบัญญัติวิสิง่เกิดขึ้นแก่ท่านพระสิรินทร โดยกาลใด โดยกาลนั้น." ในบทว่า " เตน สมยฺ" นี้ โจทย์ทั่วว่า " เมื่อเป็นเช่นนั้น เหตุไร ในวันนี้ จึงทำเทวดาด้วยตัวยาวว่าว่า " เตน สมยฺ" ไม่ทำ ด้วยตุวยว่าวัดว่า " เอก สมยฺ" เหมือนในสุดตนะตะ และด้วย สัตตกิวิภาคว่า " ยสฺมิ สมยฺ กามาวจฺ" เหมือนในอธรรมาแล้ว ? เฉลยว่า " เพราะความสมับใจความโดยประการอย่างนั้น ในสุด- ตนตะและอธิธรรมนั้น และเพราะสมับใจความโดยประการอันในวันนนี้." สมกับใจความอย่างไร ? สมศพธ์มึงอั่งจนส่งโอกเป็นอรรถ เหมาะในสุดตนะตะก่อน. จริงอยุ พระผุพระภาคเจ้าเสด็จออกด้วยกุศลวิหารตลอดที่สุดสมยํท่งแสดงพระสุตตันตะทั้งหลาย มีพรหมชาลสูตรเป็นต้นที่เดี๋ยว. เพราะเหตุนั้น ในสุดตนะตะนั้นท่านจิงทำอุปโยคนิเทศ เพื่อส่องเนื้อความนั้น. ก็แถ สมศพธ์มึงอธิธรรยะ เป็นอรรถ และความกำหนดภาวะด้วยภาวะเป็นอรรถ ย่อมเหมาะ ในอธิธรร. จริงอยู่ สมศพธ์มีกาละเป็นอรรถและมีสมุห์เป็นอรรถ เป็นอธิธรรแห่งธรรมทั้งหลายมีผลสะเป็นต้น ที่พระผู้พระภาคเจ้าตรัสใน อ.อ.ปัญจ ๑๓/๕๕๕