ปฐมสมุนไพรภาค ๑ : หน้า 348/409

ประโยค(ตัวเล็ก) - ปฐมสมุนไพรภาค ๑ หน้า 343 เมืองเวรุษชาเกิดภูมิคุ้มกันหลายกว่า เตน โป ปาน สมุนไพร เวรุษชา ทุพภิญญา โหติ ความว่า "โดยสมบัติที่อัฐพรรณดีคุณอรให้พระผู้มีพระภาคเจ้ารงอาศัยเมืองเวรุษชาเจริญนั้น เมืองเวรุษชา เป็นเมืองมีภาวนาได้ ยก." บทว่า ทุพภิญญา แปลว่า มีภาวหาได้โดยง่าย ก็ความมีภาวหาได้จากนั้น ย่อมมีในดินที่ความสมบูรณ์ดีตาม ในเวลาฐานะและปรับฐานมีราคาถูกดีตาม (มีราคาต่ำ) แต่ในเมืองเวรุษ ชหาได้เป็นอย่างนั้นไม่ โดยที่แท้ ได้มี เพราะโทษคือความอดอยาก เหตุที่บาข้าวล้มเสียหาย เพราะฉะนั้น ท่านพระอุบาลีเถร เมื่อจะกล่าวความอันนั้น จึงกล่าวว่า "ทุวิธีคิด" ดังนี้เป็นต้น. ในคำว่า "ทุวิธีคิด" เป็นดังนี้นั้น มีวิจฉัฉดังนี้ :- บทว่า "ทุวิธีคิด" ได้แก่ ความพยายามที่เป็นไปแล้ว ๒ อย่าง ความเคลื่อนไหว ชื่อว่า อึ่งะ (ความพยายาม) ความพยายามนี้เป็นไปแล้ว ๒ อย่างคือ จิตอริยะ (ความเคลื่อนไหวแห่งจิต) จิตอีกา (ความพากเพียรแห่งจิต)๑. ในบทว่า "ทุวิธีคิด" นี้ มีอธิบายดังนี้ว่า "ความเคลื่อนไหวแห่งจิตที่เป็นไปแล้ว ๒ อย่างนี้ คือ พวกเราดูอะไรๆ อยู่ในนี้ดังนี้ จักได้หรือจำหน่ายหนอแล, อีกอย่างหนึ่ง พวกเราก็อาจเพื่อเป็นอยู่