ข้อความต้นฉบับในหน้า
ประโยค(ตอน) - ปฐมสมันดาปสาทกเทปใน ภาค ๑ - หน้าที่ 311
แห่งพระวินัยนี้ ข้าพเจ้าจักรวณาไว้เฉพาะภาษีเท่านั้น
[ อรรถาธิบายว่าพิชญักษณ์เป็นต้น ]
บทว่า โส คือ โส อะ ว่า เรานั้น ในคำว่า
" ทิพพพน " เป็นนี้ มิวิจฉัฏงค์: จักุประสาท ชื่อว่าทิพย์ เพระ
เป็นเชนกับจักษุทิพย์ จริงอยู่ จักุประสาทของเทวาทั้งหลาย
ที่เกิดเพราะสุจิตตธรรม อันนี้ดิม สลด และเลือด เป็นดังมิได้
หัวพ้น ซึ่งสามารถรับอารมณ์แม้นในที่ใกล้ได้ เพราะเป็นธรรมชาติ
ที่พิ้นจากอุปกิลณเครื่องเศร้าหมอง ชื่อว่าเป็นทิพย์ ถืออย่างหนึ่ง
ญาณจักุนี้ ที่เกิดเพราะกำลังแห่งวิริยามาก ก็เป็นเช่นจักษุประสาท
นั่นเหมือนกัน; เพราะเหตุนั้น ญาณจักุนี้ จึงชื่อว่าเป็นทิพย์
เพราะเป็นเช่นกับจักษุทิพย์ ญาณจักุนี้ ชื่อว่าเป็นทิพย์
เพราะเป็นจักษุอันพระองค์ได้แล้วด้วยอานางทิพิวาหร และเพราะ
แม้นก็ดือศัททิวิทพร เป็นชื่อว่าเป็นทิพย์ แม้เพราะมีความรุ่งเรือง
มาก ด้วยการกำหนดแสงสว่าง ชื่อว่าเป็นทิพย์ แม้เพราะมีคติ
(ทางไป) มาก ด้วยการเห็นรูปเขาที่อยู่ภายนอกแสดงเป็นฉัน. หมวด ๕
แห่งอรรถทั้งหมดนี้ บันทัดพิพากษา ตามแนวแห่งคัมภีร์พิทยาศาสตร์
ชื่อว่าอันญาณ เพราะอรรถว่าเห็น เป็นเหมือนจักษุ เพราะทำ
กิจแห่งจักษุ แม้เพราะเหตุนี้นั่น จังชื่อว่าอันญาณ ชื่อนำริสุดธี เพราะ
ความเป็นเหตุแห่งวิจิตรถิรวิทยา ด้วยการเห็นความดติและความบูติ
(แห่งสัตว์ทั้งหลาย) จริงอยู่ ผู้ใด ย่อมเห็นเพียงความดติเท่านั้น
ไม่เห็นความบูติ (แห่งสัตว์ทั้งหลาย) ผู้้นย่อมอึดอาจทุจศีล