การวิเคราะห์จิตและธรรมในความไม่หวั่นไหว : หน้า 303/409

ประโยค(ตอน) - ปฐมสมันตาปาสากนบแปล ภาค ๑ หน้าที่ 298 ธรรมทั้ง ๒ ( คือความไม่มีสิลส์เพียงดังเนิน และมีกสิลส์ปรากฏไป ) นั้นบังเกิดพึ่งทราบ ตามแนวแห่งองค์คุณสูตรและวัตถุสูตร. ชื่อว่า เป็นจิตอน เพราะถึงความชำนาญ. ชื่อว่า ควรมาก กรงาน เพราะเข้าถึงความเป็นบาทแห่งทุกข์, ชื่อว่า ตั้งมั่น ถึง ความไม่หวั่นไหว เพราะเข้าถึงความเป็นธรรมชาติประดิษฐ์ ด้วยความ เต็มบริบูรณ์แห่งกวนา, อธิบายว่า จิตอ่อนถึงความไม่หวั่นไหว ฉันใด, ตั้งมั่นแล้ว ฉันนั้น". จิตที่ประกอบด้วยองค์ ๘ ประการ แห่ง ดังพรรณนาแล้วมิ ๆ ย่อมเป็นของควรแก่กิริยามี เป็นบาท เป็น ปฐฐาน แห่งการทำให้แจ้งด้วยอัญญา ซึ่งธรรมทั้งหลายที่ควรทำให้ แจ้งด้วยอัญญา ด้วยประการจะนี้. บทว่า ปฏิเสวนาสมุทิฏฐานุสรญา ความว่า เมื่อจิตนั้น อันเป็นบาทแห่งอัญญา เกิดแล้วอย่างนี้, ( เราได้น้อมจิตไป ) เพื่อ ประโยชน์แก่ปฏิเสวนาสมุทิฏฐานุสรญานั้น. [ อรรถาธิบายวิเคราะห์ ปฏิเสวนาสัพพัณฑ์ ] ในบรรดาว่า " ปฏิเสวนาสา" เป็นดังนี้ พิงทราบวิเคราะห์ ศัพท์ดังนี้ :- บั้นที่คนเคยอยู่แล้วในกาลก่อน คือในอดีตชาติ ชื่อว่า ปฏิเสว- นิวาส ( บั้นที่คนเคยอยู่แล้วในกาลก่อน ). บั้นที่คนเคยอยู่ถับแล้ว คือที่ตามสายแล้ว ได้แก่ ที่เกิดขึ้น ในสันนาคของตนแล้วดับไป หรือธรรมที่คนเคยอยู่แล้ว ชื่อว่า นิฎฐา