การบรรลุสมบูรณะและการสงบวิจิตวิจาร : หน้า 280/409

ประโยค - ปฐมสมันดาปสากำแปล ภาค ๑ - หน้าที่ 275 กล่าวคือความไม่มีวิจิตวิจารณ์นั้น ข้าพเจ้าได้กล่าวแล้วมิใช่หรือว่า "ถึงกระนั้นนั้น พระผู้พระภาคเจ้า ก็ตรัสไว้เองว่า “เพราะสงบ ระงับวิจิตและวิจาร” เพื่อจะทรงแสดงว่า การบรรลุสม บูรณะเป็นต้นอันจาก ปฐมวน ย่อมมีได้ เพราะกว่าว่องค์ที่หยาบ ๆ ได้, อีกอย่างหนึ่ง ติยามนี้ ชื่อว่า สัมปลานะ เพราะสงบวิจิตและวิจารเสียได้ หาใช่ เพราะเข้าไปสมบงความฟุ้งสิงแห่งโทษกว่าคือกิเลสไม่, และทุกยามนี้ ชื่อว่า เอกองภภาพ เพราะสนามดิสงเสียได้ ไม่เหมือนอุปจารณา, และทุกยามนี้ ชื่อว่า เอกองภภาพ เพราะเมื่อตริสงเสียได้ ไม่เหมือนอุปจารณา, และทุกยามนี้ ชื่อว่า เอกองภภาพ เพราะมองคัปรากฎไม่เหมือนอุปมาน. เพราะเหตุนี้ คำว่า เพราะสงบวิจิตวิจาร นี้ ย่อมเป็นคำแสดงถึง เหตุแห่งความที่ติยามเป็นเครื่องงงใจให้งงใส และเป็นธรรมออก ยังสมาธิให้พูดขึ้น ดังกล่าวมาแล้วนั้น องค์ ทิยามนี้ ชื่อว่าไม่มีวิจิต ไม่มีวิจาร เพราะสงบวิจิตและวิจารเสียได้, ทุกยามนี้ชื่อว่าอัคควิจาร เพราะไม่มีทั้งวิจิตและวิจาร หาทเหมือนติยามอุดตาความ และเหมือน วิญญาณมีจักรกิฏกว่าเป็นต้นฉะนั้น เพราะฉันนั้น คำว่า เพราะ สงบวิจิตวิจารนี้ ย่อมเป็นคำแสดงถึงเหตุแห่งความที่ติยามไม่มีทั้งวิจิต ไม่มีทั้งวิจาร และหาใช่เป็นคำแสดงเพียงสักว่า ความไม่มีแห่งวิจิตและ วิจารไม่ ดังกล่าวมานะนี้ แต่คำว่า ไม่มีวิจิตา ไม่มีวิจารา นี้ ก็เป็นคำ แสดงเพียงสักว่า ความไม่มีแห่งวิจิตและวิจารเท่านั้น เพราะฉะนั้น พระผู้พระภาคเจ้า แม้ตรัสคำนั้นแล้ว ก็อควรตรัสหลังอีก. บทว่า สมาธิ วางว่า เกิดจากปฐมบานสมามิ หรือจาก