เจตโก เอโกทิกวะ และความตั้งอยู่แห่งจิต : หน้า 279/409

ประโยค - ปฐมสัมผัสภาพภาค ๑ - หน้าที่ 274 ที่ชื่อว่า เจตโก เอโกทิกวะ นั้น ได้แก่ความตั้งอยู่แห่งจิต ๙ ล ๙ ความตั้งในมันชอบ ดังนี้ ก็อธรรมนานี้ร่วมกับปฐมในคัมภีร์- วิ่งดังนั้น ที่พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสไว้ดังนี้ ย่อมไม่ผิด ย่อม เทียบเคียง และเสมอกันได้โดยแท้ ฉันใด บัณฑิต พึงทราบอรรถ- วรรณานั้น ฉันนั้น [อรรถาธิบายดูอยูตอนไม่มีวิเวกและวิจารเพราะสงบไปแล้ว] ในคำว่า " อวิตก อวิริยะ " นี้ มีวิจารฉับฉันนี้:- ทุขสมาน ชื่อว่าไม่มีวิตก เพราะอรรถว่า วิดาไม่มีในทุขสมาน หรือเก่า ทุขสมานนี้ เพราะจะวิตกได้ด้วยภาวนา ทุขสมานชื่อว่าไม่มีวิจาร ก็โดยนี้น่ะ. แม้ในคติวิริยังก์ พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสไว้แล้ว ว่า " วิภานนี้และวิจารนี้ สงบ ระงับ เข้าไประงับ คับไป คับไปอย่าง ราบรื่น ถูกทำให้พิณาสไป ถูกทำให้พินาศไปด้วย ถูกทำให้หดอา ง ถูกทำให้หดอแห้งไปด้วย ถูกทำให้มีที่สุดปราไปแล้ว ด้วยเหตุนี้น จึงเรียกว่า ไม่มีวิตก ไม่มีวิจาร ด้วยประการฉะนี้"... ในอธิปนี พระอาจารย์โภคทวัลว่า " ก็เนื่องความนี้ สำเร็จ แล้วแม้ด้วยบทว่า " เพราะสงบระงับวิตกและวิจาร " ดังนี้หรือ ? เมื่อเป็นเช่นนั้น เพราะเหตุไร พระผู้มีพระภาคเจ้า จังตรัสไว้ถึงว่า ไม่มีวิตก ไม่วิจาร ดังนี้ล่ะ ?" ข้าพเจ้า จะกล่าวเฉลยต่อไป :- เนื้อความนี้สำเร็จแล้วอย่างนั้น จริงก็จริง แต่ก็ว่า เพราะสงบระงับวิตกและวิจารนี้ แสดงอรรถ