อภิญญา: ความเข้าใจในปฏิปทา : หน้า 9/324

ประโยค๘ - วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๒ - หน้าที่ 8 ส่วนปัญญาอันเป็นไปตั้งแต่อุปาจารจนถึงอัปปนา ท่านเรียกว่า อภิญญา ก็แลปฏิปทานี้นั้น ย่อมเป็นการลำบาก คือเป็นการยาก หมายความว่า เจริญไม่สะดวกสำหรับคนบางคน เพราะธรรมอันเป็นข้าศึก มีนิวรณ์ เป็นต้นยึด (จิต) โดย (เกิด) ขึ้นท่องเที่ยว (ในจิต) (แต่) เป็นการ สะดวกสำหรับบางคน เพราะไม่มีธรรมอันเป็นข้าศึกนั้น อภิญญาเล่า ก็ย่อมเป็นช้า คือเป็นเนือยๆ ไม่เป็นไปฉับพลัน สำหรับคนบางคน (แต่) เป็นเร็ว คือไม่เป็นเนือยๆ เป็นไปฉับพลันสำหรับบางคน (พึงทราบวินิจฉัย ) ในปฏิปทาและอภิญญานั้น (ดังนี้) ใน บรรดาสิ่งสัปปายะและอสัปปายะทั้งหลายก็ดี บุพกิจทั้งหลายมีการตัด ปลิโพธเป็นต้นก็ดี อัปปนาโกศลทั้งหลายก็ดี ซึ่งข้าพเจ้าจักพรรณนา ข้างหน้า พระโยคาวจรผู้ใดได้เสพสิ่งอสัปปายะ ปฏิปทาของพระ โยคาวจรผู้นั้นย่อมเป็นการลำบาก และอภิญญาของเธอก็เป็นช้า ปฏิปทาของพระโยคาวจรผู้ได้เสพสิ่งสัปปายะ ย่อมเป็นการสะดวก และอภิญญาก็เป็นเร็ว ส่วนว่าพระโยคาวจรผู้ใด เสพสิ่งอสัปปายะ ในเบื้องต้นแล้วได้เสพสิ่งสัปปายะในเบื้องปลาย พึงทราบว่าปฏิปทา และอภิญญาของพระโยคาวจรนั้นก็คละกัน นัยเดียวกันนั้น ปฏิปทา ของพระโยคาวจรผู้ไม่ทำบุพกิจมีการตัดปลิโพธเป็นต้นให้พร้อมแล้ว มาประกอบภาวนา ย่อมเป็นการลำบาก โดยบรรยายตรงกันข้าม ก็เป็นการสะดวก อนึ่ง อภิญญาของผู้ไม่ทำอัปปนาโกศลให้ถึงพร้อม * มหาฎีกาว่า ที่เรียกอภิญญา เพราะเป็นปัญญาที่วิเศษกว่าปกติปัญญา