ความเข้าใจเกี่ยวกับทุติยฌานและอวิตกกวิจาร : หน้า 169/324

ประโยค๘ - วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๒ - หน้าที่ 167 " ถึงกระนั้น (ก็พึงทราบว่า พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสคำว่า วิตกก วิจาราน รูปสมา ดังนี้ไว้ ก็เพื่อแสดงว่า เพราะองค์หยาบๆ ล่วง ไป ความบรรลุฌานที่ยิ่งกว่าปฐมฌานขึ้นไปมีทุติยฌานเป็นต้น จึง จะมีได้ " ดังนี้ เออ ก็คำ ( วิตกกวิจาราณ์ รูปสมา ) นี้เป็นคำแสดง เหตุแห่งความที่ทุติยฌานเป็นสัมปสาทนะ และเป็นเอโกทิภาวะ อย่าง นี้ คือ ทุติยฌานนี้เป็นสัมปสาทนะ เพราะความระงับไปแห่งวิตกวิจาร ทั้งหลาย มิใช่ ( เพราะความระงับไป ) แห่งกิเลสอันฟุ้งขึ้นตามกาล และเป็นเอโกทิภาวะก็เพราะความระงับไปแห่งวิตกวิจารทั้งหลายมิใช่ เพราะละนิวรณ์ได้ดังอุปจารฌาน และ (มิใช่ ) เพราะความปรากฏ แห่งองค์ฌานดังปฐมฌานดังนี้ด้วย อย่างเดียวกัน เป็นคำแสดงเหตุแห่ง ความเป็นอวิตักกอวิจาระ อย่างนี้คือ ทุติยฌานนี้ชื่ออวิตักกะอวิจาระ เพราะความระงับไปแห่งวิตกวิจารทั้งหลาย มิใช่เพราะความไม่มี (วิตกวิจาร ) ดุจตติยฌานและจตุตถฌานและดุจวิญญาณมีจักษุ วิญญาณเป็นต้น ดังนี้ด้วย หาเป็นคำแสดงแต่เพียงความไม่มีแห่ง วิตกวิจารเท่านั้นไม่ส่วนคำ อวิตกก อวิจาร์ นี้เป็นคำแสดงแต่ ความไม่มีแห่งวิตกวิจารเท่านั้น เพราะเหตุนั้น คำอวิตกก อวิจาร นั้นแม้ตรัสคำหน้า ( คือ วิตกกวิจาราน รูปสมา) แล้ว ก็ต้องตรัส อยู่นั่นแล (แก้ สมาธิชิ ปีติสุข) บทว่า สมาธิชิ ความว่า เกิดแต่สมาธิในปฐมฌาน หรือว่า แต่ สัมปยุตสมาธิ (สมาธิประกอบกัน ) ในสมาธิ ๒ อย่างนั้น แม้ปฐม