การศึกษาเกี่ยวกับสุขและปีติในพระพุทธศาสนา : หน้า 143/324

* ประโยค๘ - วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๒ - หน้าที่ 141 ยังปัสสัทธิ ๒ อย่าง คือ กายปัสสัทธิ และจิตตปัสสัทธิให้เกิดบริบูรณ์ ปัสสัทธิเมื่อตั้งครรภ์ไปจนแก่ได้ที่ ย่อมยังสุขทั้ง ๒ อย่าง คือ กายิกสุข และเจตสิกสุขให้เกิดบริบูรณ์ สุขเมื่อตั้งครรภ์ไปจนแก่ได้ที่ ย่อม ยังสมาธิ ๓ อย่าง คือขณิกสมาธิ อุปจารสมาธิ อัปปนาสมาธิให้เกิด บริบูรณ์แล ๕ ในปีติ ๕ อย่างนั้น ผรณาปีติใด ที่เจริญขึ้นเป็นมูลแห่งอัปปนา สมาธิ จนถึงประกอบเข้ากับสมาธิได้ ผรณาปีตินี้เป็นปีติที่ท่าน ประสงค์เอาในอรรถนี้ ส่วนบทนอกนี้ ( คือสุข ) มีอรรถดังนี้ ความสำราญชื่อว่า สุข อีกนัยหนึ่ง ธรรมชาติใดกัดเสีย ( หรือ ) ขุดเสีย ( คือ ) กำจัดเสียด้วยดี ซึ่งอาพาธในกายและใจ เหตุนั้น ธรรมชาตินั้นจึงชื่อว่าสุข ( ธรรมชาติ อันกำจัดอาพาธเสียด้วยดี สุขนั้นมีความอร่อยเป็นลักษณะ มีอันพอกพูน ธรรมทั้งหลายที่สัมปยุตกับสุขเป็นรส ( เป็นกิจ ) มีอันช่วยข่ายสนับสนุน ( สัมปยุตธรรม ) เป็นเครื่องปรากฏ แม้ว่า เมื่อความแยกกันไม่ได้ในที่ไหนๆ แห่งปีติและสุขนั้น มีอยู่ก็จริง (แต่) บัณฑิตพึงทราบ (ความต่างกัน )ว่า ความยินดี เพราะได้อิฏฐารมณ์เป็นปีติ ความเสวยรสแห่งอิฏฐารมณ์ที่ได้แล้ว เป็นสุข ปีติมีอยู่ในที่ใด สุขย่อมมีในที่นั้น (แต่ว่า ) สุขมีอยู่ในที่ใด ไม่แน่ว่าปีติจะมีในที่นั้น ปีติท่านสงเคราะห์ในสังขารขันธ์ สุข มหาฎีกาขยายความว่า สุข นั้น ไม่สละผละออกเหมือนทุกข์ ไม่เฉยอยู่เหมือน อทุกขมสุข แต่เข้าช่วยเหลือสนับสนุน (สัมปยุตธรรม)