การอธิบายอัปปนาในวิสุทธิมรรค : หน้า 151/324

ประโยค๘ - วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๒ - หน้าที่ 149 ว่าเป็น ( บริกรรม ) มาภายในอัปปนา นั่นเอง อุเปกขานุพฺรูหนา ก็พึงทราบโดยว่าเป็นกิจแห่ง ตตฺรมชฺฌตฺตุเปกขา และ สมุปห์สนา ก็พึงทราบโดยว่าเป็นความสำเร็จกิจแห่งญาณอันทำให้ผ่องแผ้ว โดยยัง ภาวะ คือ ความไม่เป็นไปล่วงเลยกันแห่งธรรมทั้งหลายเป็นอาทิให้ สำเร็จ” ถามว่าคำที่กล่าวนี้มีอรรถาธิบายอย่างไร ? แก้ว่า ก็อัปปนา เกิดขึ้นในวาระใด ในวาระนั้นจิตย่อมหมดจดจากหมู่กิเลสกล่าวคือ นิวรณ์อันเป็นอันตรายแห่งฌานนั้น เพราะหมดจดแล้ว จิตก็เป็น ธรรมชาติปราศจากเครื่องกั้น ดำเนินไปสู่สมถนิมิตอันเป็นสายกลาง อัปปนาสมาธิอันเป็นไปสม่ำเสมอนั่นเอง ชื่อว่าสมถนิมิตอันเป็นสาย กลาง” ก็แลอันเป็นอนันตรปัจจัยแห่งอัปปนาจิตนั้น” เมื่อ เข้าถึงความเป็นจิตมั่นโดยปริณามนัย (นัยแห่งความแปร ) ชั่วสันตติ เดียว ชื่อว่าดำเนินสู่สมถนิมิตอันเป็นสายกลาง เพราะดำเนินไป อย่างนั้น จิตชื่อว่าดิ่งไปในสมถะนั้น โดยเข้าถึงความเป็นจิตตั้งมั่น ปฏิปทาวิสุทธิอันยังอาการ มีความหมดจดจากอันตรายเป็นต้น ) ที่มี ด. อาจารย์พวกหนึ่งที่กล่าวว่าปฏิปทาวิสุทธิ ได้แก่อุปจารนั้น มหาฎีกาว่าหมายเอาภิกษุ วัดอภัยคีรี มหาฎีกาสนับสนุนวิสุทธิมรรคว่า คำของภิกษุวัดอภัยคีรีนั้นไม่ชอบ เพราะ เท่ากับแสดงคุณของฌานด้วยอฌานธรรม ผิดจากพระบาลี ซึ่งกล่าวไว้ว่าเป็นเรื่องภายใน อัปปนาทั้งนั้น ๒. มหาฎีกาว่า ที่ชื่อว่ามัชฌิมะ (สายกลาง) ก็เพราะไม่ข้องแวะส่วนสุดทั้งสอง กล่าวคือ ความย่อหย่อนและความฟุ้งซ่าน ๓. มหาฎีกาว่า ปุริมจิตแห่งอัปปนาจิต ก็คือ โคตรภูจิต