วิจารและปีติในทุติยฌาน : หน้า 165/324

ประโยค๘ - วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๒ - หน้าที่ 163 วิจาร ไม่มีวิตก เพราะวิตกวิจารระงับไป มีแต่ปีติและสุขอันเกิดแต่ สมาธิอยู่ ด้วยประการฉะนี้ ทุติยฌานปฐวีกสิณอันละองค์ ๒ ประกอบ ด้วยองค์ ๗ งาม ๓ ประการ พร้อมไปด้วยลักษณะ ๑๐ ก็เป็นอัน พระโยคาวจรนั้นได้บรรลุแล้ว [แก้อรรถแห่งทุติยฌานปาฐะ ] ๒ ( แก้ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา ) ในปาฐะเหล่านั้น ปาฐะว่า วิตกวิจาราณ์ รูปสมา นั้น ความว่า เพราะระงับไป คือเพราะล่วงเลยไป แห่งองค์ ๒ นี้ คือ วิตก ๑ วิจาร ๑ มีอธิบายว่า เพราะความที่องค์ ๒ นั้น ไม่ปรากฏในขณะ แห่งทุติยฌาน แม้ว่าธรรมในปฐมฌานทั้งสิ้นย่อมไม่มีในทุติยฌาน แท้จริงธรรมทั้งหลายมีผัสสะเป็นอาทิ ในปฐมฌานเป็นอย่างหนึ่ง ใน ทุติยฌานนี้ก็อย่างหนึ่งโดยแท้ ถึงกระนั้นก็พึงทราบว่าพระผู้มีพระภาค เจ้าตรัสคำว่า วิตกวิจาราณ์ รูปสมา ดังนี้ไว้ในทุติยฌานปาฐะนั้น ก็เพื่อแสดงว่า เพราะองค์หยาบๆ ล่วงไป ความบรรลุฌานที่ยิ่งกว่า ปฐมฌานขึ้นไป มีทุติยฌานเป็นต้นจึงจะมีได้ [แก้ อชฺฌตฺติ ] บท อชุมตต์ ในที่นี้หมายเอาภายในตน ส่วนวิภังค์กล่าว ไว้ว่า "อรุณฤติ คือจำเพาะตน" เท่านี้เอง ก็เพราะหมายเอา ภายในตน เพราะฉะนั้น ความในบท อรุณฤติ นี้จึงมีดังนี้ว่า เกิด แก่ตน หรือว่าเกิดในตน เกิดในสันดานแห่งตน