วิสุทธิมรรค: การทำอัปปนาโกศลและปฏิปทา : หน้า 10/324

ประโยค๘ - วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๒ - - หน้าที่ 9 ย่อมเป็นช้า ของผู้ทำอัปปนาโกศลให้ถึงพร้อม ย่อมเป็นเร็ว อนึ่ง ประเภทแห่งปฏิปทาและอภิญญาเหล่านั้น พึงทราบด้วยอำนาจแห่ง ตัณหาและอวิชชา และแม้ด้วยสามารถแห่งความสั่งสมที่เคยทำมา ในสมถะและวิปัสสนา แท้จริง ปฏิปทาของผู้ถูกตัณหาครอบงำ ย่อมเป็นการลำบาก ของผู้ไม่ถูกตัณหาครอบงำ ย่อมเป็นการสะดวก และอภิญญาของผู้ถูกอวิชชาครอบงำ ย่อมเป็นช้า ของผู้ไม่ถูกอวิชชา ครอบงำย่อมเป็นเร็ว อนึ่ง ผู้ใดมิได้ทำความสั่งสมมาในสมถะ ปฏิปทาของผู้นั้นย่อมเป็นการลำบาก ของผู้มีความสั่งสมได้ทำไว้ย่อม เป็นการสะดวก ส่วนผู้ใดมิได้ทำความสั่งสมมาในวิปัสสนา อภิญญา ของผู้นั้นย่อมเป็นช้า ของผู้มีความสั่งสมได้ทำไว้ย่อมเป็นเร็ว อนึ่ง เล่า ประเภทแห่งปฏิปทาและอภิญญาเหล่านั้นพึงทราบด้วยอำนาจแห่ง กิเลสและอินทรีย์ด้วย แท้จริง ปฏิปทาของผู้มีกิเลสกล้า แต่อินทรีย์ อ่อน ย่อมเป็นการลำบาก ทั้งอภิญญาก็เป็นช้า แต่อภิญญาของผู้มี อินทรีย์แก่กล้าย่อมเป็นเร็ว ส่วนปฏิปทาของผู้มีกิเลสอ่อน และ อินทรีย์อ่อน ย่อมเป็นการสะดวก แต่อภิญญาเป็นช้า แต่ว่าอภิญญา ของผู้มีอินทรีย์กล้าย่อมเป็นเร็ว ดังนี้ ในปฏิปทาและอภิญญาเหล่านี้ บุคคลใดได้สมาธิด้วยปฏิปทาลำบาก และด้วยอภิญญาช้า สมาธินั้น ของบุคคลนั้นเรียกว่า ทุกขาปฏิปโท ทนุธาภิญโญ ด้วยประการฉะนี้ นัยนี้จึงกล่าวแม้ในสมาธิ ๓ ที่เหลือ อย่างนี้แล สมาธิเป็น ๔ โดยจำแนกตามความปฏิบัติและความรู้ มีทุกขาปฏิปทาทันธาภิญญา- แปลตามมหาฎีกาซึ่งแก้ไว้ว่า อกตาธิกาโร ภวนฺตเร อกตปริจโย