การวิเคราะห์ฌานในกรรมฐาน : หน้า 64/324

- หน้าที่ 62 ประโยค๘ - วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๒ - [ฌานปุปเภทโต] บทว่า " โดยแตกต่างกันแห่งฌาน " มีวินิจฉัยว่า ก็ใน กรรมฐาน ๒ อย่างดังที่กล่าวแล้วนั้น บรรดาอัปปนาวหกรรมฐาน ทั้งหลาย กสิณ ๑๐ กับอานาปานสติ เป็นจตุกฌานิกะ (เจริญให้ เกิดฌานได้ครบ ๔ ) อสุภ ๑๐ กับกายคตาสติ เป็นปฐมฌานิกะ ( เจริญ ให้เกิดฌานได้เพียงปฐมฌาน ) พรหมวิหาร ๓ ข้างต้นเป็นตึกฌานิกะ (เจริญให้เกิดฌานได้เพียง ๓) พรหมวิหารที่ 4 และอรูป ๔ เป็น จตุตถฌานนิกะ (เป็นไปในจตุตถฌาน ) แล พึงทราบวินิจัยโดยความแตกต่างแห่งฌาน ดังนี้ [สมติกุกมโต] บทว่า " โดยการก้าวล่วง " มีวินิจฉัยว่า การก้าวล่วงมี ๒ คือ ก้าวล่วงองค์ ๑ ก้าวล่วงอารมณ์ ๑ ในการก้าวล่วง ๒ อย่างนั้น การ ก้าวล่วงองค์ ย่อมมีในกรรมฐานทั้งหลายที่เป็นติกฌานิกะ และจตุกก ฌานิกะทั้งปวง เพราะฌานเบื้องสูงมีตติยฌานเป็นต้น พระโยคาวจร จำต้องก้าวล่วงองค์ฌาน ( เบื้องต่ำ ) มีวิตกวิจารเป็นอาทิแล้วจึงจะ บรรลุได้ในอารมณ์เหล่านั้นนั่นเอง ในพรหมวิหารที่ 4 ก็เช่นนั้น เพราะแม้พรหมวิหารที่ 4 นั้นพระโยคาวจรก็จำต้องก้าวล่วงโสมนัส แล้ว จึงจะบรรลุได้ ในอารมณ์แห่งพรหมวิหาร ๓ ข้างต้น มีเมตตา เป็นต้นนั้นเอง ส่วนการก้าวล่วงอารมณ์ ย่อมมีในอรูป ๔ เพราะ อากาสานัญจายตนะ พระโยคาวจรจำต้องก้าวล่วงอารมณ์ในกสิณ 8