วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๒ - การทำความเข้าใจตติยฌาน : หน้า 182/324

ประโยค๘ - วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๒ - หน้าที่ 180 ขณะอัปปนานั่นแล้ว ดุจวิตกวิจารอันละไปในขณะอัปปนาแห่งทุติย ฌานเช่นกัน เพราะเหตุนั้น ปีตินั้นจึงเรียกว่า เป็นองค์สำหรับละ ส่วนความที่ตติยฌานประกอบด้วยองค์ ๒ พึงทราบโดยเกิดขึ้นแห่ง องค์ ๒ นี้คือ สุข จิตเตกัคคตา เพรา ราะเหตุนั้น คำใดที่ท่านกล่าวไว้ใน วิภังค์ว่า 1 อุเบกขา สติสัมปชัญญะ สุข เอกัคคตาแห่งจิต ชื่อว่า ฌาน คำนั้นจึงเป็นอันท่านกล่าวไว้โดยอ้อม เพื่อแสดงฌานพร้อมทั้งบริขาร แต่ว่าตติยฌานนี้เว้นอุเบกขาและสติสัมปชัญญะแล้ว ก็คงมีองค์ ๒ โดย เป็นองค์ที่เข้าลักษณะอุปนิชฌานโดยตรง ดังท่านกล่าวไว้ (ในวิภังค์) ว่า " ถามว่า ในสมัยนั้นฌานประกอบด้วยองค์ ๒ คืออะไรบ้าง ? ตอบว่า ( ฌานประกอบด้วยองค์ ๒ ) คือ สุข ๑ เอกัคคตาแห่งจิต ๑" ดังนี้ คำวินิจฉัยที่เหลือมีนัยดุจอันกล่าวแล้วในปฐมฌาน [จตุตถฌาน] ก็แลครั้นได้บรรลุตติยฌานนั้นอย่างนี้แล้ว พระโยคาวจรจึง ประพฤติให้เป็นวสีโดยอาการ ๕ ตามนัยที่กล่าวแล้วนั่นแล ออกจาก ตติยฌานอันช่ำชองแล้ว (พิจารณา) เห็นโทษในตติยฌานนั้นว่า " สมาบัตินี้มีข้าศึกคือปีติอยู่ใกล้ " และว่า " สมาบัตินี้ชื่อว่ายังมีองค์ ทราม เพราะ ( องค์คือ ) สุข ที่ท่านกล่าวไว้อย่างนี้ว่า " ความ คำนึงแห่งใจว่า สุข ในตติยฌานนั้นอันใดเล่า เพราะความคำนึงอันนั้น ในตติยฌานนี้ ท่านจึงกล่าวว่ายังหยาบ " ดังนี้เป็นองค์ที่ยังหยาบ ทำ ในใจถึงจตุถฌานโดยว่าเป็นธรรมละเอียด ปล่อยวางความพอใจใน ตติยฌาน ทำโยคะเพื่อบรรลุจตุตถฌาน (ต่อไป)