วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๒ - พระผู้มีพระภาคเจ้า : หน้า 273/324

ประโยค๘ - วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๒ - หน้าที่ 271 คำขึ้นต้นว่า " น เม อาจริโย อตฺถิ - อาจารย์ของเราไม่มี " บัณฑิต พึง (นำมากล่าว) ให้พิสดาร เทอญ [แก้อรรถบท ปุริสทมฺมสารถิ] พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงพระนามว่า ปุริสทมุมสารถ เพราะ ทรงขับ อธิบายว่าทรงฝึก ทรงนำไป ซึ่งบุรุษที่พึงฝึกได้ทั้งหลาย บุรุษทั้งหลายที่ยังมิได้ฝึก ( แต่ว่า ) ควรจะฝึกได้ เป็นดิรัจฉานบุรุษก็ดี เป็นมนุษย์บุรุษก็ดี เป็นอมนุษย์บุรุษก็ดี ชื่อว่า ปุริสทมฺมา - บุรุษที่พึง ฝึกได้ทั้งหลาย" ในบท ปุริสทมมาสารถี นั้น จริงอย่างนั้น แม้ดิรัจฉาน บุรุษทั้งหลาย เช่นอย่าง อปลาลนาคราช จูโฬทรนาคราช มโหทรนาคราช อัคคิสิขนาคราช ธุมสิขนาคราช อาลวาฬนาคราช ช้างธนปาลกะ พระผู้มีพระภาคเจ้าก็ทรงฝึกได้ คือทรงทำให้หมดพิษ ( หมดร้าย) ให้ตั้งอยู่ในสรณะและในศีลได้ แม้มนุษย์บุรุษทั้งหลาย เช่น สัจจกะ นิครนถบุตร อัมพัฏฐมาณพ โปกขรสาติพราหมณ์ โสณทัณฑ พราหมณ์ กูฎทันตพราหมณ์ แม้อมนุษย์บุรุษทั้งหลาย เช่น อาฬวกยักษ์ สูจิโลมยักษ์ ขร โลมยักษ์ และสักกเทวราช พระองค์ ก็ทรงฝึกได้ คือทรงนำไปได้ด้วยวินยุบาย (วิธีนำ ) หลากๆ อนึ่ง ในความข้อนี้ พระสูตรนี้ ( ที่ตรัส) ว่า " ดูกรเกสี เราก็นำบุรุษที่พึงฝึกได้ ๑. ม.ม. ๑๒/๓๒๕ ๒. คำว่าบุรุษ ในที่นี้ ท่านมิได้หมายถึงเพศ แต่หมายถึงว่า ใครก็ตามที่จะรับการฝึกได้ ๓. มหาฎีกาว่า อปลาละ อยู่ในหินพานต์ จูโฬทร มโหทร อยู่ในนาคทวีป อัคคิสขะ ธุมสิขะ อยู่ในสีหฬทวีป ส่วนอาลวาฬะ ท่านไม่บอกว่าอยู่ที่ไหน ช้างธนปาลกะ ก็ คือ ช้างนาฬาคิรีนั่นเอง