แนวคิดเกี่ยวกับเจโตวิมุตติและฌานในพระพุทธศาสนา : หน้า 188/324

* ประโยค๘ - วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๒ - หน้าที่ 186 อีกนัยหนึ่ง พึงทราบว่าเวทนาเหล่านั้น 1 พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสไว้ เพื่อแสดงปัจจัยแห่งเจโตวิมุติที่เป็นอุทุกขมสุขด้วยก็ได้ แท้จริง อาการ ทั้งหลายมีการละทุกข์เป็นอาทิ เป็นปัจจัยแห่งเจโตวิมุตติที่เป็นอทุกข มสุขนั้น ดังพระธรรมทินนาเถรีกล่าว (กะวิสาขอุบาสก ) ว่า " ดูกร อาวุโส ปัจจัยแห่งเจโตวิมุติสมาบัติที่เป็นอุทกขมสุขมี ๔ ประการแล ดูกรอาวุโส ภิกษุในพระธรรมวินัยนี้ เพราะละสุขด้วย ฯลฯ เข้าถึงฌานที่๔ อยู่ นี้แล อาวุโส ปัจจัย ๔ แห่งเจโตวิมุตติสมาบัติที่ เป็นอทุกขมสุข " ดังนี้ หรือนัยหนึ่ง พึงทราบว่าเวทนาเหล่านั้น พระองค์ตรัสไว้ใน จตุตถฌานนี้เพื่อสรรเสริญฌานนั้นก็ได้ เปรียบเหมือนโอรัมภาคิย สังโยชน์มีสักกายทิฏฐิเป็นต้น แม้ละได้ (ลางส่วน ) แล้วในมรรคอื่น แต่ตรัสว่าละในตติยมรรค (ทั้งหมด) ก็เพื่อสรรเสริญตติยมรรคนั้น ฉะนั้น หรือนัยหนึ่ง พึงทราบว่าเวทนาเหล่านั้น ตรัสเพื่อแสดงความที่ ราคะ โทสะ ในฌานนั้นอยู่ไกลยิ่ง เพราะ (ฌานนั้น ) ขจัดเสียได้ซึ่ง ปัจจัย ( ของมัน ) ก็ได้ แท้จริง ในเวทนาเหล่านั้น สุขเป็นปัจจัยแห่ง โสมนัส โสมนัสเป็นปัจจัยแห่งราคะ ทุกข์เป็นปัจจัยแห่งโทมนัส โทมนัส เป็นปัจจัยแห่งโทสะ ก็เพราะฌานนั้นขจัดเวทนา มีสุขเป็นต้น เสียได้ ราคะ โทสะ พร้อมทั้งปัจจัย ก็เป็นอันถูกขจัดไป เพราะฉะนั้น ราคะ โทสะ จึงชื่อว่าอยู่ไกลยิ่งแล อทุกขมสุขเจโตวิมุตติก็คือ จตุตถฌาน นั่นเอง ปัจจัย ๔ ก็คือละสุข ๑ ละทุกข์ ๑ ละโสมนัส ๑ ละ โทมนัส ๑ :