การแปลวิสุทธิมรรค: ปาฐะและการสละกาม : หน้า 131/324

ประโยค๘ - วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๒ - หน้าที่ 129 [แก้อรรถ วิวิจฺเจว กาเมหิ...] ในฌานปาฐะเหล่านั้น ปาฐะว่า วิวิจฺเจว กาเมหิ ความว่า สงัด คือพรากไป หลีกไปจากกามทั้งหลาย ส่วนเอวศัพท์ที่ประกอบ ในปาฐะนั้น บัณฑิตพึงทราบว่าเป็นศัพท์จำกัดความ ก็เพราะเหตุ ที่เอวศัพท์นั้นเป็นศัพท์จำกัดความ มันส่องถึงความที่กามทั้งหลาย แม้ไม่มีอยู่ในสมัยที่เข้าถึงปฐมฌานอยู่นั้น ก็เป็นปฏิปักษ์ต่อปฐม ฌานนั้น และความจะลุถึงปฐมฌานนั้นได้ก็ด้วยสละกามทั้งหลายนั้น เสียเท่านั้น คืออย่างไร ? คือเมื่อทำความจำกัดลงไปด้วยปาฐะว่า " วิวจฺเจว กาเมหิ สงัดจากกามทั้งหลายเทียว " ดังนี้ คำอธิบาย (ต่อไป ) นี้ก็รู้ได้ชัดว่า " กามทั้งหลายเป็นปฏิปักษ์ต่อฌานนี้แน่แท้ ซึ่งเมื่อมันมีอยู่ ฌานนี้ย่อมเป็นไปไม่ได้ ดุจเมื่อความมืดมีอยู่ แสง ประทีปก็ไม่มี ฉะนั้น และความบรรลุฌานนั้นจะมีได้ก็ด้วยสละกาม ทั้งหลายนั้นเสียเท่านั้น ดุจความลุถึงฝั่งนอกจะมีได้ด้วยสละฝั่งในไป เท่านั้น เพราะเหตุนั้นเอวศัพท์นั้น จึงชื่อว่าทำความจำกัด (ความ ) " ดังนี้ ในปาฐะนั้น ปัญหาจึงมีว่า " ก็เพราะเหตุไฉน เอวศัพท์นั้น ท่านจึงกล่าวไว้แต่ในบทหน้า หากล่าวในบทหลังไม่ แม้นบุคคล ไม่สงัดจากธรรมทั้งหลายอันเป็นอกุศลแล้ว จะพึงเข้าถึงฌานอยู่ได้ ค่าเฉลยพึงมีว่า " ก็ข้อที่เอวศัพท์ท่านกล่าวไว้แต่ ในบทหน้าไม่กล่าวในบทหลังนั้น บัณฑิตไม่พึงเห็นเช่นนั้น อัน ละหรือ? เอวศัพท์นั้น ท่านกล่าวไว้ในบทหน้า ก็เพราะฌานเป็นนิสสรณะแห่ง