วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๒ - หน้าที่ 177 : หน้า 179/324

ประโยค๘ - วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๒ - หน้าที่ 177 ปรากฏ สัมปชัญญะ มีความไม่หลงเป็นลักษณะ มีความตัดสินใจ เป็นรส มีความเลือกเฟ้นเป็นเครื่องปรากฏ ในฌานเหล่านั้น สติสัมปชัญญะนี้ ย่อมมีแม้ในฌานต้นๆ ด้วยว่าแม้เพียงแต่อุปจารก็ย่อมไม่สำเร็จแก่ภิกษุผู้ลืมสติไม่มีสัมปชัญญะ จะป่วยกล่าวไปไยถึงอัปปนา ก็จริงแล แต่ทว่าเพราะความที่ฌาน (ต้นๆ ) เหล่านั้นยังหยาบอยู่ ความดำเนินไปแห่งจิตยังเป็นการ สะดวก ดุจการที่บุรุษเดินไปบนพื้นราบ ย่อมเป็นการสะดวกฉะนั้น กิจแห่งสติสัมปชัญญะในฌานเหล่านั้นจึงยังไม่ชัด แต่เพราะความที่ (ตติย) ฌานนี้ละเอียดเข้าเพราะละองค์ที่หยาบได้จำปรารถนาความ ดำเนินไปแห่งจิตมีสติสัมปชัญญกิจประคับประคองทีเดียว ดุจการที่ คนเดินไปบนพื้นอันแหลมคมฉะนั้น เพราะเหตุนั้น จึงตรัส (สโต สมฺปชาโน ) ไว้แต่ในตติยฌานนี้ พึงทราบอรรถาธิบายยิ่งขึ้นอีกหน่อย ลูกโคที่ยังติดแม่ ถูก พรากไปจากแม่แล้วไม่ (มีใคร) คุมไว้ ก็ย่อมเข้าไปหาแม่อีกนั่นเอง ฉันใด สุขในตติยฌานนี้ที่ถูกพรากออกจากปีติแล้วก็ฉันนั้น สุขนั้น พระโยคาวจร ไม่คุมไว้ด้วยเครื่องคุมคือสติสัมปชัญญะ ก็จะพึงเข้าไป สู้ปีติอีกแน่แท้ ( กลับ ) เป็นฌานที่สัมปยุตด้วยปีติไปเสียเท่านั้น อนึ่ง บัณฑิตพึงทราบว่า บททั้ง ๒ ( คือ สโต สมฺปชาโน) นี้พระผู้มีพระภาค เจ้าตรัสไว้แต่ในตติยฌานนี้ เพื่อแสดงอรรถพิเศษนี้อีกว่า ถึงแม้ สัตว์ทั้งหลายยินดีนักในความสุข และสุข ( ในตติยฌาน) นี้เล่าก็เป็ * หมายความว่า เสื่อมลงเป็นทุติยฌานไป (?)