ความแตกต่างของกสิณ : หน้า 206/324

* ประโยค๘ - วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๒ - หน้าที่ 204 [ความแตกต่างแห่งกสิณ กสิณทั้งหมดนั่น มีความแตกต่าง (ดัง) นี้ คือ อุทธ์ (ขยายขึ้น เบื้องบน ) อโธ ( ขยายลงเบื้องล่าง ) ติริย์ (ขยายไปโดยขวางรอบตัว ) อทวย์ ( ขยายไปไม่เป็น ๒ ) อปฺปมาณ (ขยายไปไม่มีประมาณ) จริงอยู่ ข้อนี้พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัสไว้ว่า " บุคคลลางคนกำหนดกสิณไป เบื้องบน ลางคนกำหนดกสิณไปเบื้องล่าง ลางคนกำหนดกสิณไป โดยขวาง ไม่เป็น ๒ ไม่มีประมาณ " ดังนี้เป็นต้น ในคำเหล่านั้น คำว่า อุทธ์ คือมุ่งสู่ท้องฟ้าเบื้องบน คำว่า อโธ คือมุ่งสู่พื้นดินเบื้องล่าง คำว่า ติริย์ คือกำหนดไปรอบตัวดุจลาน แท้จริง พระโยคาวจรลางท่าน ขยายกสิณไปเบื้องบนทางเดียว ลางท่าน ขยายไปเบื้องล่าง ลางท่านขยายไปโดยรอบตัว หรือแผ่ไปอย่างนั้น ตามเหตุการณ์นั้นๆ ดังผู้ใคร่จะเห็นรูปด้วยทิพจักษุ ก็แผ่แสงสว่างไป ฉะนั้น เพราะเหตุนั้น พระผู้มีพระภาคเจ้าจึงตรัส ๓ บทว่า อุทฺธ์ อโธ ติริย์ ส่วนคำว่า อทุวย์ นี่ ตรัสเพื่อ (แสดง ) ความที่กสิณอันหนึ่ง ไม่กลายเป็นกสิณอันอื่นไป เปรียบเหมือนเมื่อคนลงน้ำไป ก็มีแต่น้ำ ไปทุกทิศ ไม่มีสิ่งอื่นฉันใด ปฐวีกสิณก็ย่อมเป็นแต่ปฐวีกสิณเท่านั้น ความระคนกับกสิณอื่นหามีแก่ปฐวีกสิณนั้นไม่ ฉันนั้น นัยดังนี้นี่ จึง ทราบในกสิณทั้งปวงคำว่า อปฺปมาณ นี่ตรัสโดยที่การแผ่ไปแห่ง มหาฎีกาว่า ถ้าใคร่จะเห็นรูปในเบื้องบนก็แผ่แสงสว่างไปเบื้องบน ถ้าใคร่ จะเห็นรูปในเบื้องล่าง ก็แผ่แสงสว่างไปเบื้องล่าง ถ้าใคร่จะเห็นรูปโดยรอบก็แผ่แสง สว่างไปรอบๆ ตัว