ขนาดและโครงสร้างของจักรวาลในวิสุทธิมรรค : หน้า 271/324

ประโยค๘ - วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๒ - หน้าที่ 269 ต้นสิมพลี ต้นชมพู ต้นปาริฉัตตกะของพวก เทวดา ต้นกทัมพะ ต้นกัปปะ และต้นที่ คือ ต้นสิรีสะ ดังนี้ [ขนาดภูเขาจักรวาฬ] ภูเขาจักรวาล หยั่ง (ลึก ) ลงไปในมหาสมุทร ๘๒,๐๐๐ โยชน์ สูงขึ้นไป (ในฟ้า ) ก็เท่ากันนั้น ภูเขาจักรวาลนี้ตั้งล้อมโลกธาตุทั้งสิ้นนั้นอยู่ [ขนาดของภพน์และทวีป] ในโลกธาตุนั้น มีดวงจันทร์ ( ขนาดวัดรอบ?)ประมาณ ๔๕ โยชน์ ดวงอาทิตย์ประมาณ ๕๐ โยชน์ ภพดาวดึงส์ ๑๐,๐๐๐ โยชน์ ภพน์อสูร มหานรกอเวจี และชมพูทวีปก็เท่ากันนั้น อมรโคยานทวีป ๓,๐๐๐ โยชน์ บุพพวิเทหทวีปก็เท่านั้น อุตตรกุรุทวีป ๘,๐๐๐ โยชน์ อนึ่ง ในโลกธาตุนั้นทวีปใหญ่ๆ ทวีป ๑ ๆ มีทวีปน้อยเป็นบริวาร ทวีปละ ๕๐๐ ( สิ่งทั้งปวง (ที่กล่าวมานี้ ) นั้น (รวม) เป็นจักรวาล ๑ ชื่อว่า โลกธาตุอัน ๑ ในระหว่างแห่งโลกธาตุทั้งหลาย มีโลกันตริยนรก ( แห่งละ ๑ )* ๑. มหาฎีกาว่า จักรวาล ก็คือโลกธาตุ โลกธาตุได้ชื่อว่า จักรวาล ก็เพราะมีภูเขา จักรวาล ซึ่งสัณฐานดังกงรถล้อมอยู่โดยรอบเท่านั้นเองไม่ใช่จักรวาลอัน ๑ โลกธาตุอัน ๑ ๒. ท่านว่าจักรวาลหรือโลกธาตุนั้นมีมากนัก ช่องว่างในระหว่างจักรวาล ๓ จักรวาล ต่อกัน มีโลกันตนรก ๑ ทุกแห่งไป โดยนัยนี้ คำว่า โลกันตนรก ก็แปลว่า นรกอันตั้ง อยู่ในช่องระหว่างจักรวาล ๓ อันนั่นเอง