วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๒ : หน้า 254/324

ประโยค๘ - วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๒ - หน้าที่ 252 เกิดในอบาย กรรมอันเป็นเหตุแห่งความอุปบัติในอบายนั้นของเขา เป็นกรรมภพ ขันธ์ทั้งหลายอันเกิดเพราะกรรมเป็นอุปบัติภพ ความ เกิดแห่งขันธ์ทั้งหลายเป็นชาติ ความหง่อมไป ( แห่งขันธ์เหล่านั้น ) เป็นชรา ความสลายไป ( แห่งขันธ์เหล่านั้น ) เป็นมรณะ อีกคนหนึ่ง ปรารถนาว่า เราจักเสวยสมบัติในสวรรค์ แล้ว ประพฤติสุจริตเพราะกามุปาทานเป็นปัจจัยอย่างเดียวกันนั้น ครั้นเปี่ยม ไปด้วยสุจริต เขา (ตายไป) ก็เกิดในสวรรค์ นัย (ความต่อไป) ก็นัย เดียวกันนั้น คือ กรรมอันเป็นเหตุแห่งความอุปบัติในสวรรค์นั้นของเขา เป็นกรรมภพ ดังนี้เป็นต้น ส่วนอีกคนหนึ่ง ปรารถนาว่า เราจักเสวยสมบัติในพรหมโลก แล้วเจริญเมตตา เจริญกรุณา มุทิตา อุเบกขา เพราะกามุปาทาน เป็นปัจจัยเหมือนกัน ครั้นเต็มไปด้วยภาวนา เขา (ตายไป ) ก็เกิด ในพรหมโลก นัย (ความต่อไป) ก็นัยเดียวกันนั้น คือ กรรมอันเป็น เหตุแห่งความอุปบัติในพรหมโลกนั้นของเขาเป็นกรรมภพ ดังนี้เป็นต้น อีกคนหนึ่ง ปรารถนาว่าเราจักเสวยสมบัติในอรูปภพ แล้ว เจริญสมาบัติมีอากาสานัญจายตนะเป็นอาทิ เพราะกามุปาทานเป็น ปัจจัยเช่นเดียวกัน ครั้นบริบูรณ์ไปด้วยภาวนา เขา (ตายไป) ก็เกิด ในอรูปภพนั้นๆ กรรมอันเป็นเหตุแห่งความอุปบัติในอรูปภพนั้น * มีปัญหาว่า รูปภพและอรูปภพไม่เกี่ยวด้วยกามภูมิมิใช่หรือ ไฉนจึงว่าเจริญพรหมวิหาร และเจริญสมาบัติเพราะกามุปาทานเป็นปัจจัยเล่า ? มหาฎีกาท่านจึงแก้ไว้ว่า แม้ ภวราคะ ( ความยินดีพอใจในภพ) ก็นับเป็นกามุปาทาน โดยอาศัยคำนิเทศว่า สพฺเพปิ เตภูมิกา ธมฺมา กามนียฎเจน กามา ธรรมอันเป็นไปในไตรภูมิทั้งสิ้นได้ชื่อว่ากาม เพราะ อรรถว่าเป็นสิ่งที่สัตว์พึงปรารถนา