วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๒ : หน้า 66/324

ประโยค๘ - วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๒ - หน้าที่ 64 พระเถระโสปากะก็ได้กล่าวคำนี้ ( กราบทูลพระผู้มีพระภาคเจ้า ) ใน โสปากปัญหาพยากรณ์ว่า " ข้าแต่พระผู้มีพระภาคเจ้า รูปสัญญา ปรากฏชัด อัฏฐิกสัญญาไม่ปรากฏชัด " ดังนี้ ก็ในสัญญา ๒ อย่างนั้น รูปสัญญาท่านกล่าวว่าปรากฏชัด ก็เนื่องด้วยความขยายตัวแห่งนิมิต อัฏฐิกสัญญาท่านกล่าวว่าไม่ปรากฏชัดก็เนื่องด้วยความไม่ขยายตัว (แห่งนิมิต ) ส่วนคำที่พระเถระกราบทูล (ตอนหนึ่ง )ว่า " ข้าพระ พุทธเจ้าได้แผ่ไปด้วยอัฏฐิกสัญญา ทั่วปฐพีนี้ " ดังนี้นั้น ท่านกล่าว ด้วยอาการที่มันเข้ามาปรากฏแก่ตัวท่าน ซึ่งเป็นผู้เชี่ยวชาญ ( ใน อัฏฐิกสัญญานั้น ) เหมือนอย่างใน (รัช) กาลของพระเจ้าธรรมาโศก นกการะเวก( ตัวหนึ่ง เขาขังไว้ในห้องแว่น ) เห็นเงาของตัวเองในฝาแว่น โดยรอบ” ก็สำคัญว่า เงาของตัวเป็นนกการะเวก จริงๆ) อยู่ทุกทิศ จึงส่งเสียงอันไพเราะขึ้น ฉันใดก็ดี แม้พระเถระก็ฉันนั้น เพราะความ ที่ท่านชำนาญอัฏฐิกสัญญาเห็นนิมิตอันปรากฏอยู่ทุกทิศ ก็คิดไปว่า ปฐพีเต็มไปด้วยอัฏฐิสิ้นเชิง” ฉะนี้แล ถามว่า ถ้าอย่างนั้น ความที่อสุภฌานทั้งหลายเป็น อัปปมาณา รมณ์ ที่กล่าวไว้ ( ในธัมมสังคหะ ) มิผิดไปหรือ ? ตอบว่า ความที่ ๑. แว่น คือแผ่นโลหะขัดให้เป็นเงาใช้ส่องหน้า ในสมัยที่ยังไม่มีกระจกเงา นกการะเวก นั้นว่าร้องเพราะนัก แต่จับมันขังไว้ตัวเดียว มันจะหงอยเหงา ไม่มีแก่ใจจะร้อง คน จึงลวงมัน โดยใช้แว่นมากรุฝาห้องไว้รอบ มันมองทางไหนก็เห็นเงาของตัว เข้าใจว่ามี พวกมาอยู่ด้วยจึงดีใจหายเหงา ส่งเสียงร้องขึ้นได้ ๒. มหาฎีกาว่า พระเถระท่านเชี่ยวชาญนัก นั่งที่ไหน หรือแม้ยืนที่ไหน ก็เข้าฌานนั้นได้ นิมิตปรากฏแก่ท่านรอบตัว คล้ายนิมิตขยาย (แต่ความจริงหาขยายไม่) อสสมณฑล อสฺส์ สาเวนโต วัย เหมือนขับม้าตัวเดียวให้วิ่งวอนอยู่ในสนามวงกลมฉะนั้น