ความรู้เกี่ยวกับจิตและจักรวาลในวิสุทธิมรรค : หน้า 268/324

ประโยค๘ - วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๒ - หน้าที่ 266 คือ ตกตะกอน อยู่ในสันดาน) ทรงรู้จริต (ปกติของจิต ) ทรงรู้อธิมุติ (ความโน้มเอียงแห่งจิต ) ของสัตว์ทั้งปวงหมด ทรงรู้สัตว์ทั้งหลายที่มี กิเลสดุจธุลีในดวงตาน้อย มีกิเลสดุจธุลีในดวงตามาก ที่มีอินทรีย์กล้า มีอินทรีย์อ่อน ที่มีอาการดี มีอาการทรามที่จะพึง (สอน) ให้รู้ง่าย ที่จะพึง ( สอน ) ให้รู้ยาก ที่เป็นภัพพสัตว์ เป็นอภัพพสัตว์ เพราะ เหตุนั้น แม้สัตวโลกพระองค์ทรงรู้โดยประการทั้งปวง อนึ่ง สัตว โลกพระองค์ทรงรู้ฉันใด แม้โอกาสโลกก็ทรงรู้ฉันนั้น จริงอย่างนั้น [ขนาดของจักรวาล] จักรวาลอันหนึ่ง โดยยาวและโดยกว้าง ประมาณ ๑,๒๐๓,๔๕๐ โยชน์ (๑ โยชน์ = ๑๖ กิโลเมตร ) ส่วนโดยรอบ ปริมณฑลทั้งสิ้น ( ของจักรวาลนั้น )ประมาณ ๓.๖๑๐,๓๕๐ โยชน์ ในจักรวาลนั้น (ขนาดหนาของแผ่นดิน] แผ่นดินนี้ กล่าวโดยความหนา มีประมาณ ถึงเท่านี้ คือ ๒๔๐,๐๐๐ โยชน์ * มหาฎีกาอธิบายว่า ที่ว่ามีอาการดีนั้น คือมีปกติ (กาย วาจา ?) งาม มีอัทยาศัย (ใจ) น้อมไปทางวิวัฏฏะ ที่ว่าจะพึง (สอน) ให้รู้ง่าย นั้น คือมีศรัทธาและปัญญา ง่ายที่จะให้รู้ธรรมที่ถูกต้อง ภัพพสัตว์ คือคนที่ปราศจากโทษอันกีดกั้นมิให้บรรลุมรรคผล ๓ อย่าง คือ กรรม กิเลส วิบาก เรียกเป็นศัพท์ว่า กัมมาวรณ กิเลสาวรณ วิปากาวรณ ฝ่ายกาฬปักษ์ พึงทราบโดยนัยตรงกันข้าม