วิสุทธิมรรค: ความเข้าใจในวิตกและวิจาร : หน้า 139/324

ประโยค๘ - วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๒ - หน้าที่ 137 แห่งบุคคลผู้จับภาชนะสำริดที่สนิมจับไว้มั่นด้วยมือข้างหนึ่ง แล้วใช้ เครื่องมือคือแปรงขนสัตว์อุ้มน้ำมันผสมฝุ่นขัด ( ภาชนะนั้น ) ด้วยมือ ข้างหนึ่ง ฉะนั้น นัยเดียวกัน วิตกเป็นดังมือที่ตบ (ขึ้นรูป) วิจารเป็นดังมือที่ คอยแต่งตรงนั้นตรงนี้ แห่งช่างหม้อผู้หมุน (แป้น ) ล้อทำภาชนะ โดยใช้ไม้ตบ นัยนั้นเหมือนกัน วิตกเป็นสภาพปักลงไป ดุจเหล็กแหลมที่ เสียบตรงกลาง ( ภาชนะ) ตรึงไว้ วิจารเป็นสภาพตามตบแต่ง ดุจ เหล็กแหลมอันหมุน ( ทำรอย ) อยู่ด้านอก (ภาชนะ ) แห่งช่างผู้ทำ รอยวงกลม ( ในภาชนะ ฉะนั้น ฌานนี้ได้ชื่อว่า สวิตกุก สวิจาร์ เพราะเป็นไปกับวิตกนี้ และวิจารนี้ ดังกล่าวมา ดุจต้นไม้เป็นไปกับดอกและผลฉะนั้น แต่ ในวิภังค์ท่านทำเป็นปุคคาธิฐานเทศนาโดยนัยว่า " บุคคลเป็นผู้เข้าถึง เป็นผู้ถึงพร้อมด้วยวิตกนี้ และด้วยวิจารนี้ " ดังนี้เป็นอาทิ ถึงกระนั้น อรรถาธิบายแม้ในวิภังคปาฐะนั้น บัณฑิตพึงเห็น (ว่า) เป็น อย่างเดียวกันนี้เอง [แก้อรรถบท วิเวกช์] บัณฑิตพึงทราบอรรถในบทว่า วิเวกช์ (ดัง) นี้ ความสงัดชื่อ วิเวก หมายความว่า ปราศไปจากนิวรณ์ อีกนัยหนึ่งธรรมใดสงัดแล้ว เหตุนั้น ธรรมนั้นจึงชื่อว่า วิเวก คือธรรมอันสงัดจากนิวรณ์ หมาย ถึงกองธรรมอันสัมปยุตด้วยฌาน ปีติสุขชื่อว่า วิเวกชะ เพราะเกิด