สันทิฏฐะและอกาลิโกในวิสุทธิมรรค : หน้า 297/324

ประโยค๘ - วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๒ - หน้าที่ 295 เหตุนั้นจึงชื่อว่า สันทิฏฐะ เพราะว่าโลกุตตรธรรม เมื่อบุคคลเห็นอยู่ ด้วยอำนาจภาวนาภิสมัย (รู้โดยทำให้มีขึ้น ) และด้วยอำนาจสัจฉิ กิริยาภิสมัย (รู้โดยทำให้แจ้ง ) นั่นแล จึงยังวัฏฏภัย (ภัยคือวัฏฏะ) ให้กลับได้ เพราะเหตุนั้น โลกุตตรธรรมนั้นจึงชื่อ สันทิฏฐิกะ เพราะ ควรซึ่งสันทิฏฐะ (การเห็น ) เปรียบเหมือนคนที่ได้ชื่อว่า วัตถิกะ เพราะความซึ่งวัตถะ (ผ้า) ฉะนั้น [แก้บท อกาลิโก] (นัยที่ ๑ แปลว่า ไม่มีกาล) ธรรมนั้น มุ่งการให้ผล หามีกาลไม่ เพราะเหตุนั้น จึงชื่อว่าอกาโล อกาลิโก ก็ อกาโล นั่นเอง มีอธิบายว่า" ธรรมนั้น หาได้รอกาลอันต่างโดยการกำหนดมีปัญจาหะ (๕ วัน ) และสัปดาหะ (๗ วัน ) เป็นต้นให้ผลไม่ แต่ย่อมให้ผลติดต่อกันไปกับความเป็นไป ของตนทีเดียว " ( นัยที่ ๒ แปลว่า " มิใช่ธรรมมีกาล " ) นัยหนึ่ง กาลในอันให้ผลแห่งธรรมนั้น ยังไกลที่จะถึง ๑. มหาฎีกาว่า ที่เห็นโดยภาวนาภิสมัย หมายถึงมรรค ที่เห็นโดยสัจฉิกิริยาภิสมัย หมาย ถึงนิพพาน และยังว่าแม้ผลเบื้องต่ำก็กล่าวได้ว่า " เมื่อบุคคลเห็นอยู่ ย่อมยังวัฏฏภัย ให้กลับได้ " โดยอ้อม เพราะผลเบื้องต่ำนั้นเป็นอุปนิสัยแห่งการบรรลุมรรคเบื้องสูง โดย เป็นปัจจัยแห่งวิปัสสนาเพื่อสกทาคามิผลเป็นต้น ๒. วัตถุกะ หมายถึงเด็กโต ซึ่งจะเปลือยร่างต่อไปไม่น่าดู ควรจะใช้ผ้าปกปิดร่างกาย แล้ว เช่นนั้นกระมัง ? ท่านชักมากล่าวเพื่อเปรียบเทียบศัพท์เท่านั้น ว่า สันทิฏฐิกะ มี ทางจะแปลว่า "ควรซึ่งการเห็น" ได้ มีศัพท์เทียบคือ วัตถุกะ แปลว่า "ผู้ควรซึ่งผ้า" ๓. หมายความว่าให้ผลในเวลาอื่น