วิสุทธิมรรค: การเข้าใจภาวะสมาธิและปัญญา : หน้า 13/324

ประโยค๘ - วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๒ - หน้าที่ 12 ครอบงำบุคคลผู้ได้ปฐมฌาน ปัญญา ( ในปฐมฌานนั้น) ก็เป็น หานภาคินี (ไปข้างเสื่อม ) สติอันเป็นสภาพควรแก่ปฐมฌานนั้นหยุดอยู่ ปัญญาก็เป็นฐิติภาคินี (ไปข้างทรงตัว) สัญญาและมนสิการที่สหรคต ด้วยความไม่มีวิตกเกิดขึ้น (ดำเนินไป) ปัญญาก็เป็นวิเสสภาคินี ( ไปข้างวิเศษขึ้น ) สัญญาและมนสิการอันสหรคตด้วยนิพพิทาใกล้ต่อ วิราคะ ผุดขึ้น (เป็นไป) ปัญญาก็เป็นนิพเพธภาคินี (ไปข้างรู้แจ้ง แทงตลอด) ดังนี้ แม้สมาธิอันสัมปยุตด้วยปัญญานั้นก็เป็นสมาธิ 4 (อีกนัยหนึ่ง) อย่างนี้แล สมาธิเป็น ๔ โดยจำแนกตามฝ่าย มีหาน ภาคิยสมาธิเป็นต้น (จตุกกะที่ ๕ ] สมาธิ ๔ อย่างนี้ คือ สมาธิเป็นกามาวจร สมาธิเป็นรูปาวจร สมาธิเป็นอรูปาวจร สมาธิเป็นอปริยาปันนะ (ไม่เนื่องด้วยภูมิทั้ง ๓ นั้น คือเป็นโลกุตตระ) ในสมาธิ 4 นั้น เอกัคคตาชั้นอุปจารทั้งปวง จัดเป็นกามาวจรสมาธิ เอกัคคตาแห่งกุศลจิตมีรูปาวจรจิตเป็นอาทิ จัดเป็นสมาธิ ๓ นอกนี้ อย่างนี้แล สมาธิเป็น ๔ โดยจำแนกตามภูมิ มีกามาวจรสมาธิเป็นต้น (จตุกกะที่ ๖] ถ้าภิกษุทำฉันทะให้เป็นใหญ่ ได้สมาธิ ได้ความที่จิตมีอารมณ์ คือว่าเข้าถึงทุติยฌาน ปัญจกนัย ด. ๒. อภิ, วิ. ๔๑๕