การดับทุกขินทรีย์ในฌาน : หน้า 185/324

ประโยค๘ - วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๒ - หน้าที่ 183 ฌานทีเดียวอย่างนี้ว่า" ก็ทุกขินทรีย์อันเกิดขึ้นแล้ว ย่อมดับไม่เหลือ ในที่ไหน ? ภิกษุทั้งหลาย ภิกษุในธรรมวินัยนี้สงัดจากกา จากกามทั้งหลาย ฯลฯ เข้าถึงฌานที่ ๑ อยู่ ทุกขินทรีย์อันเกิดขึ้นแล้วย่อมดับไปไม่เหลือ ในที่นี้ ก็โทมนัสสินทรีย์ ... สุขินทรีย์ ... โสมนัสสินทรีย์อันเกิดขึ้นแล้ว ย่อมดับไปไม่เหลือในที่ไหน ภิกษุทั้งหลาย ภิกษุในธรรมวินัยนี้ เพราะละสุขด้วย ฯลฯ เข้าถึงฌานที่ ๔ อยู่ โสมนัสสินทรีย์อันเกิดขึ้น แล้วย่อมดับไปไม่เหลือในที่นี้ " ดังนี้เล่า แก้ว่า " เพราะความนิโรธใน ตัวฌานนั้นๆ เป็นอภิสัยนิโรธ ( ดับสนิทเลย) แท้จริง ความดับแห่ง องค์เหล่านั้นในตัวฌานมีปฐมฌานเป็นต้น เป็นความดับสนิท หาใช่ ความดับสามัญไม่ ส่วนความดับในอุปจารขณะเป็นความดับสามัญ ไม่เป็น ความดับสนิท จริงอย่างนั้น ความเกิดขึ้นแห่งทุกขินทรีย์ ซึ่งแม้ดับไป ในอุปจารแห่งปฐมฌานอันเป็นนานาวัชชนะแล้ว ก็พึงมีได้ เพราะ สัมผัสมีเหลือบและยุงเป็นต้นบ้าง เพราะความเดือดร้อน ( เมื่อยขบ ) อันเกิดแต่ที่นั่งไม่เรียบบ้าง” แต่ว่าภายในอัปปนาไม่พึงมีเลย อีกนัย หนึ่งทุกขินทรีย์นั้น แม้ดับไปในอุปจารแล้ว ก็ชื่อว่ายังไม่ดับด้วยดี เพราะทุกข์นั้นอันปฏิปักขธรรม ( คือ สุข ) ยังมิได้กำจัด ( ให้สิ้น) ไป แต่ ว่าภายในอัปปนา สรรพางค์กาย ( ของพระโยคาวจร เป็นสภาพก้าว ๑. นานาวัชชนะ มหาฎีกาว่า อาวัชชนะอันแตกต่างจากอาวัชชนะทางอัปปนา หรือว่าเป็นอาวัชชนะอเนก เพราะว่าในทางอัปปนานั้น อุปจารเป็นเอกาวัชชนะ ( มี อาวัชนนะเดียว ) อุปจารนอกนั้น (คือมิใช่ในทางอัปปนา )เป็นอเนกาวัชชนะ ( มี อาวัชชนะหลายดวง ) เพราะเป็นไปหลายครั้ง ๒. วิสมาสนุปตาป ในมหาฎีกาเป็น วิสมานุปตาป (ไม่มีอาสน) และแก้ไว้ว่า วิสม นิ สชฺชาย อุปปนุนกิลมโถ (ความเมื่อยอันเกิดแต่การนั่งผิดท่า)