วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๒ : หน้า 184/324

ประโยค๘ - วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๒ - หน้าที่ 182 [แก้อรรถแห่ง จตุตถฌานปาฐะ ] ( แก้ สุขสฺส จ ปหานาฯ เปฯ อตฺถึงฺคมา ) ในปาฐะเหล่านั้น ปาฐะว่า " เพราะละสุขด้วย เพราะละทุกข์ ด้วย " นั้น คือเพราะละกายิกสุข และกายิกทุกข์ด้วย บทว่า " ก่อน เทียว " หมายความว่า การละนั้นแลได้มีมาก่อนแล้ว มิใช่เพิ่งมามีใน ขณะแห่งจตุตถฌาน คำว่า " เพราะโสมนัสและโทมนัสดับหายไป " นั้น ความว่า เพราะธรรมทั้ง ๒ นี้ คือ เจตสิกสุข และเจตสิกสุขด้วย ดับหายไป ( ซึ่งก็) อธิบายว่า ละไปนั่นเองเสียแต่ในขณะก่อนนั้น แล้ว ถามว่า " ก็การละไปแห่งธรรมเหล่านั้นน่ะ มีในขณะไหน ? " แก้ว่า " มีในอุปจารขณะแห่งฌานทั้ง ๔ " แท้จริง โสมนัส ละได้ ในอุปจารขณะแห่งจตุตถฌานนี่แหละ ทุกข์ โทมนัส และสุข ละได้ ในอุปจารขณะแห่งปฐมฌาน ทุติยฌานและตติยฌาน (ตามลำดับ) การละสุขทุกข์โสมนัสโทมนัส ซึ่งแม้ในจตุตถฌานปาฐะนี้ มิได้ตรัส ไว้ตามลำดับแห่งการละมันเลยก็ดี แต่ก็ได้ตรัสไว้ตามลำดับอุเทศแห่ง อินทรีย์ในอินทรีย์วิภังค์โดยแท้ บัณฑิตพึงทราบโดยนัยดังกล่าวมา ฉะนี้ ถามว่า " ก็ถ้าองค์เหล่านั้นละได้เสียแต่ในอุปจารขณะแห่งฌาน นั้นๆ เมื่อเป็นเช่นนั้น ไฉนพระผู้มีพระภาคเจ้าจึงตรัสความดับในตัว * หมายความว่า เมื่อว่าตามลำดับแห่งการละ ก็ต้องว่าทุกข์ โทมนัส สุข โสมนัส แต่ ที่ตรัสในจตุตถฌานปาฐะเป็นสุข ทุกข์ โสมนัส โทมนัส นั้นไปได้กันกับลำดับข้อแห่ง อินทรีย์ ในอินทรียวิภังค์ ซึ่งเรียกลำดับไว้ว่า สุขินทรีย์ ทุกฺขินทรีย์ โสมนสฺสินทรีย์ โทมนสฺสินฺทฺริย์ อุเปกขินทรีย์