วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๒ - การทำจิตให้ร่าเริงและเพ่งดู : หน้า 122/324

ประโยค๘ - วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๒ - - หน้าที่ ดังกล่าวมาแล้ว ชื่อว่าทำสัมโพชฌงค์ ๓ มีปัสสัทธิสัมโพชฌงค์เป็นต้น ให้เจริญ พระโยคาวจรย่อมข่มจิตในสมัยที่ควรข่ม อย่างนี้แล (๖) ทำจิตให้ร่าเริงในสมัยที่ควรร่าเริง ៨ ถามว่า พระโยคาวจรทำจิตให้ร่าเริงในสมัยที่ควรให้ร่าเริง อย่างไร? วิสัชนาว่า ในกาลใด จิตของเธอเป็นจิตไม่มีอัสสาทะ เพราะความพยายามทางปัญญา อ่อนไปก็ดี เพราะไม่ได้ความสุขอัน เกิดแต่ความสงบก็ดี ในกาลนั้นพระโยคาวจรย่อมยังจิตนั้นให้สังเวช ด้วยการพิจารณาสังเวควัตถุ ๘ วัตถุทั้งหลาย คือ ชาติ ชรา พยาธิ มรณะ เป็น ๔ อบายทุกข์เป็นที่ ๕ วัฏฏมูลกทุกข์ ( ทุกข์มีวัฏฏะเป็น มูล ) ในอดีต (๑) วัฏฏมูลกทุกข์ในอนาคต (๑) อาหารปริเยฏฐิมูลก ทุกข์ ( ทุกข์มีการแสวงหาอาหารเป็นมูล ) ในปัจจุบัน (๑) ชื่อว่า สังเวควัตถุ 4 อนึ่ง เธอย่อมยังความเลื่อมใสให้เกิดแก่จิตนั้น ด้วย ระลึกถึงคุณพระพุทธเจ้า พระธรรม พระสงฆ์ด้วย พระโยคาวจรย่อม ยังจิตให้ร่าเริงในสมัยที่ควรให้ร่าเริง ด้วยประการฉะนี้ (๒) เพ่งดูจิตอยู่เฉย ๆ ถามว่า พระโยคาวจรย่อมเพ่งดูจิตอยู่เฉยๆ ในสมัยที่จิต ควรเพ่งดูอยู่เฉยๆ อย่างไร? วิสัชนาว่า ในกาลใดจิตของเธอผู้ 120 มหาฎีกาท่านว่า อาหารปริเยฏฐิมูลกทุกข์ขึ้น หมายเอาทุกข์ในการเลี้ยงชีพของบุคคล จำพวก อุฏฐานผลุปชีวี คืออาศัยผลแห่งความขยันเป็นอยู่ ถ้าเกียจคร้าน ไม่ทำงานก็อด (มิได้หมายถึงจำพวกปุญญผลุปชีวี เป็นอยู่ด้วยผลแห่งบุญ ถึงไม่ทำงานก็ไม่อด)