การจำแนกและการแสดงธรรมในพระวิสุทธิมรรค : หน้า 285/324

( ประโยค๘ - วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๒ - หน้าที่ 283 อธิบายว่าทรงจำแนก ทรงเปิดเผย ทรงแสดง ซึ่งธรรมทั้งปวง โดย ประเภททั้งหลาย มีประเภทกุศลเป็นต้น หรือว่าซึ่งธรรมมีกุศลธรรม เป็นอาทิ โดยประเภท ขันธ์ อายตนะ ธาตุ สัจจะ อินทรีย์ และ ปฏิจจสมุบาทเป็นต้น หรือว่าซึ่งอริยสัจคือทุกข์ โดยอรรถ (4) คือ ปีฬนะ ( บีบคั้น ) สังขตะ (อันปัจจัยปรุงแต่ง ) สันตาปะ ( แผดเผา ) วิปริณาม (แปรปรวน ) ซึ่งอริยสัจคือสมุทัย โดยอรรถ (๔) คือ อายูหนะ ( ประมวลมา ซึ่งทุกข์ ) นิทานะ ( เป็นเหตุแห่งทุกข์ ) สังโยคะ ( ผูกไว้กับทุกข์ ) ปลิโพธะ (หน่วงไว้มิให้ถึงมรรค) ซึ่งอริยสัจคือ นิโรธ โดยอรรถ (๔) คือ นิสสรณะ (ออกไปจากทุกข์ ) วิเวก (สงัด จากทุกข์ ) อสังขตะ (อันปัจจัยมิได้ปรุงแต่ง ) อมตะ ( เป็นสภาพไม่ตาย) ซึ่งอริยสัจคือมรรค โดยอรรถ (๔) คือ นิยยานิกะ ( นำออกจากทุกข์ ) เหตุ ( เป็นเหตุแห่งนิโรธ ) ทัสสนะ ( เป็นเครื่องเห็นแจ้งพระนิพพาน) อธิปไตย ( เป็นใหญ่ในการเห็นอริยสัจ ) เพราะเหตุนั้น เมื่อน่าจะ เรียกว่า พระ วิภตฺตวา ( แต่ ) เรียกเสียว่า พระภควา [แก้บท ภตฺตวา] อนึ่ง เพราะเหตุที่พระผู้มีพระภาคเจ้านั้นทรงคบ คือทรงเสพ ทรงทำให้มาก ซึ่งธรรมอันเป็นทิพวิหาร พรหมวิหาร และอริยวิหาร ซึ่งกายวิเวก จิตวิเวก และอุปธิวิเวก ซึ่งสุญญตวิโมกข์อัปปณิหิต วิโมกข์ และอนิมิตวิโมกข์ และซึ่งอุตตริมนุสสธรรมทั้งที่เป็นโลกิยะ ๑. อรรถแห่งอริยสัจ ๑๖ อย่างนี้ มหาฎีกาท่านเรียก โสฬสาการ (อาการ ๑๖) ๒. ทิพวิหาร ได้แก่รูปาวจรฌาน อริยวิหาร ได้แก่ผลสมาบัติ