ความเข้าใจเกี่ยวกับสมาธิในพระพุทธศาสนา : หน้า 4/324

ประโยค๘ - วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๒ - หน้าที่ 3 สม่ำเสมอและถูกทาง ด้วยอานุภาพแห่งธรรมใด การตั้งอยู่แห่งจิต เจตสิก สม่ำเสมอและถูกทาง ด้วยอานุภาพแห่งธรรมนั้น นี้ชื่อว่า ความตั้งมั่น [ลักษณะ รส ปัจจุปัฏฐาน ปทัฏฐานแห่งสมาธิ ส่วนในข้อว่า อะไรเป็นลักษณะ เป็นรส เป็นปัจจุปัฏฐาน เป็นปทัฏฐานแห่งสมาธินั้น มีคำแก้ว่า สมาธิมีความไม่ซัดส่ายเป็น ลักษณะ มีการกำจัดความซัดส่ายเป็นรส มีความไม่หวั่นไหวเป็น ปัจจุปัฏฐาน ส่วนปทัฏฐานแห่งสมาธินั้น คือความสุข ตามพระบาลีว่า จิตของผู้มีความสุขย่อมตั้งมั่น” ดังนี้ [ประเภทแห่งสมาธิ] ข้อว่า สมาธิมีกี่อย่างนั้น มีเฉลยว่า โดยลักษณะคือความ ไม่ซัดส่าย สมาธิก็มีเพียงอย่างเดียว (แต่) เป็น ๒ โดยบังคับ แห่งอุปจารสมาธิและอัปปนาสมาธิ เช่นเดียวกัน โดยบังคับแห่ง โลกิยสมาธิและโลกุตตรสมาธิ โดยบังคับแห่งสัมปีติกสมาธิ (สมาธิ ๑. ตรงนี้ปาฐะว่า ยสฺส ธมฺมสฺสานุภาเวน คำ ยสฺส นี้มีปัญหา เพราะเหตุที่ท่านมิได้ เรียง ต.ศัพท์ไว้ จึงอาจมีทางคิดได้อีกทางว่า ยสฺส โยคบุคคล ก็จะได้ความดีเหมือนกัน ดังนี้ จิตเจตสิกของบุคคลใด...ตั้งมั่นด้วยอนุภาพแห่งธรรม การตั้งมั่นแห่งจิตเจตสิก ของบุคคลนั้น ชื่อว่า สมาธาน แต่ว่าหากจะเป็นอย่างนี้ก็น่าจะเรียงศัพท์ไม่ให้มีปัญหาได้ คือเรียงว่า ยสฺส อมฺมานุกเวน... มหาฎีกาท่านไม่พูดถึงเสียเลย กลับไปแก้ อานุภาเวน ออกเป็น พเลน แล้วเท่านี้ ท่านเห็นว่ายังไม่แจ่ม จึงไขต่อไปอีกว่า ปจจัยภาเวนาติ อตฺโถ. ๒. ที. ปาฏิ๑๑/๒๕๔