วิเวกชมปีติสุขในวิสุทธิมรรค : หน้า 144/324

* ประโยค๘ - วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๒ - หน้าที่ 142 สงเคราะห์ในเวทนาขันธ์ ปีติเปรียบเหมือนความดีใจในเพราะได้เห็น หรือได้ยินข่าวหมู่ไม้หรือน้ำ สุขเปรียบเหมือนความสำราญในเพราะ ได้เข้าร่มเงาหมู่ไม้ หรือได้บริโภคน้ำ แห่งบุคคลผู้อ่อนเปลี้ยอยู่ใน ทะเลทราย นี่กล่าวตามปีติและสุขมีปรากฏอยู่ในสมัยนั้นๆ จริงๆ ปีตินี้ด้วย สุขนี้ด้วย มีประการดังกล่าวมา มีอยู่แก่ฌานนั้น หรือว่ามีอยู่ในฌานนั้น เหตุนั้น ฌานนี้ท่านจึงกล่าวว่า ปีติสุข) มีปีติและสุข อีกนัยหนึ่ง ปีติด้วย สุขด้วย ชื่อว่า (ปีติสุข) ปีติและสุข ดุจบททวันทวะทั้งหลาย มีบท ธัมมวินยะ ( ธรรมและวินัย) เป็นต้น ปีติและสุขอันเกิดแต่วิเวกมีอยู่แก่ฌานนั้น หรือมีอยู่ในฌานนั้น เหตุนั้น ฌานนี้ท่านจึงกล่าวว่า (วิเวกชมปีติสุข ) มีปีติและสุขอันเกิด แต่วิเวก ดังนี้ก็ได้ แท้จริง ฌานเป็นสิ่งที่เกิดแต่วิเวก ฉันใดก็ดี แม้ปีติและสุขในฌานนั้นก็เป็นสิ่งที่เกิดแต่วิเวกเหมือนกันฉันนั้น และ ปีติสุขที่เกิดแต่วิเวกนั้นมีอยู่แก่ฌานนั้นด้วย เพราะเหตุนั้น กล่าวว่า 'วิเวกชมฺปีติสุข' โดยเป็นบทเดียวกันนั่นแหละจึงจะชอบ ส่วน ในวิภังค์กล่าวไว้โดยนัยว่า "สุขนี้ไปพร้อมกับปีตินี้ " ดังนี้เป็นต้น อรรถวิเคราะห์แห่งปาฐะ วิเวกชมปีติสุข นี้ มหาฎีกาท่านอธิบายให้เข้าใจดีขึ้น ว่าดังนี้ ในอรรถวิเคราะห์แรกเรียงแยกกันเป็น วิเวกช์ ปีติสุข บทวิเวกข์ เป็นวิเสสนะ ของฌาน เช่นเดียวกับบททั้ง ๓ (คือ สวิตกก์ สวิจาร ปิติสุข) ส่วนอรรถวิเคราะห์ หลังเป็นบทสมาสมีนิปผันนรูปเป็น วิเวกชมปีติสุข วิเวกช์ เป็นวิเสสนะของปีติสุข เข้าสมาสโดยไม่ลบวิภัติ ในอรรถนี้ ถ้าลบวิภัติก็จะสำเร็จรูปเป็น วิเวกชปปีติสุข แปล อย่างเดียวกัน วิวเวกชมปีติสุข วิสุทธิมรรคว่านัยหลัง (วิเวกชมปีติสุข) นี้แหละถูก ไทยเราก็ใช้ตามนัยนี้ ทั้งอรรถทั้งพยัญชนะ