วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๒ - อารมณ์และจิต : หน้า 128/324

ประโยค๘ - วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๒ - หน้าที่ 126 ให้เป็นอารมณ์เกิดขึ้นแต่นั้นชวนจิต ๔ หรือ ๕ ดวงย่อมแล่นไปใน อารมณ์นั้นนั่นแหละ ในที่สุด ในชวนจิตเหล่านั้น ดวงหนึ่งเป็นรูปาวจร ที่เหลือ ( ๓ หรือ ๔ ดวง ) เป็นกามาวจรจิต มีจิตมีวิตก วิจาร ปีติ สุข และจิตเตกัคคตา มีกำลังกว่าปกติ ( กามาวจร) จิต ซึ่งท่านเรียกว่า บริกรรมจิต เพราะเป็นจิตแต่งอัปปนาบ้าง เรียกว่าอุปจารจิต เพราะ เป็นจิตใกล้ต่ออัปปนา หรือท่องเที่ยวอยู่ในที่ใกล้แห่งอัปปนา ดุจ (ภูมิ) ประเทศใกล้ต่อสถานที่มีหมู่บ้านเป็นต้นก็เรียกว่าอุปจาร บ้าน อุปจารเมืองฉะนั้นบ้าง เรียกว่าอนุโลมจิต เพราะเป็นจิตอนุโลม ( ไปกันได้ ) แก่บริกรรมจิต ( ในนานาวัชชนวิถี ) ทั้งหลายก่อนนี้ และ แก่อัปปนาข้างหน้าด้วยบ้าง อนึ่ง ในบรรดาจิต (ที่ได้ชื่อว่า บริกรรม อุปจาร และ อนุโลม ) เหล่านี้ ดวงใดเป็นที่สุดเขาหมด ดวงนั้นท่าน เรียกว่า โคตรภู บ้าง เพราะครอบงำปริตตโคตร ได้ และทำมหัคคต โคตรให้เป็นขึ้น ว่าโดยลำดับแห่งชวนจิต ที่ท่านยังมิได้จัดไว้ในชวนจิตเหล่านั้น ดวงที่หนึ่งเป็นบริกรรม ดวงที่สองเป็นอุปจารดวงที่สามเป็นอนุโลม ดวงที่สี่เป็นโคตรภู อีกนัยหนึ่ง ดวงที่หนึ่งเป็นอุปจาร ดวงที่สองเป็น อนุโลม ดวงที่สามเป็นโคตรภู ดวงที่สี่หรือที่ห้าเป็นอัปปนาจิต แท้จริง ชวนจิตที่สี่เท่านั้น หรือไม่ก็ที่ห้า ย่อมเป็นอัปปนา ข้อนั้นก็เป็นด้วย อำนาจแห่งขิปปาภิญญาและทันธาภิญญา ชวนะต่อแต่นั้นไปย่อมตก * ปริตาโคตร (โคตรน้อย) หมายถึงกามภูมิ มหัคคตโคตร (โคตรใหญ่) หมายถึง ฌานภูมิ หรือพรหมภูมิ