การวิเคราะห์อทุกขมสุขในฌาน : หน้า 189/324

က ประโยค๘ - วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๒ - หน้าที่ 187 ( แก้ อทุกขมสุข ) က ปาฐะว่า อทุกขมสุข มีวินิจฉัยว่า ฌานนี้ชื่อว่าอทุกข์ เพราะ ไม่มีทุกข์ ชื่อว่าอสุข เพราะไม่มีสุข พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดง เวทนาที่ ๓ อันเป็นปฏิปักษ์แห่งทุกข์และสุขด้วยคำนั้น มิใช่ทรงแสดง เพียงแต่ความไม่มีทุกข์และสุขในฌานนี้ อันเวทนาที่ ๓ ท่านเรียกว่า อทุกขมสุขเวทนา บ้าง ว่า อุเบกขาเวทนา บ้าง เวทนาที่ ๓ นั้น บัณฑิตพึงทราบว่า มีอันเสวยอารมณ์ผิดไปจากอิฏฐารมณ์และ อนิฏฐารมณ์เป็นลักษณะ มีความเป็นกลางเป็นรส มีอาการไม่ชัด เป็นปัจจุปัฏฐาน มีสุขนิโรธ (สุขดับ) เป็นปทัฏฐาน ( แก้ อุเปกขาสติปาริสุทฺธิ์ ) ปาฐะว่า อุเปกฺขาสติปาริสุทฺธิ์ แปลว่า มีความบริสุทธิ์แห่งสติ ที่อุเบกขาให้เกิด เพราะว่าสติในฌานนี้บริสุทธิ์ดี ก็แลความบริสุทธิ์ แห่งสตินั้นอันใด ความบริสุทธิ์อันนั้น อุเบกขาทำขึ้น มิใช่สิ่งอื่นทำ ขึ้น เพราะเหตุนั้นฌานนี้พระผู้มีพระภาคเจ้าจึงตรัสว่า อุเปกขาสติ ปาริสุทฺธิ ( มีความบริสุทธิ์แห่งสติที่อุเบกขาให้เกิด ) ในวิภังค์กล่าว ไว้ว่า " สตินี้เป็นธรรมชาติเปิดเผย บริสุทธิ์ผุดผ่อง เพราะอุเบกขานี้ เพราะเหตุนั้น จึงตรัสว่า อุเปกขาปาริสุทธิ ( มีความบริสุทธิ์แห่งสติ เพราะอุเบกขา ) ก็ความบริสุทธิ์แห่งสติในฌานนี้ ย่อมมีเพราะ อุเบกขาใด อุเบกขานั้นบัณฑิตพึงทราบว่า โดยความก็คือ ตัตรมัช " ๑ มหาฎีกาให้อุปมาไว้ว่า เหมือนทางที่เนื้อเดินไปบนลานหิน ก็ได้แต่อนุมานเอา ๒. มหาฎีกาว่า อุปจารแห่งจตุตถฌาน ชื่อว่า สุขนิโรธ