วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๒ : หน้า 132/324

ประโยค๘ - วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๒ - หน้าที 130 กามนั้น แท้จริง ฌานนี้ชื่อว่าเป็นเหตุออกไปแห่งกามทั้งหลาย เท่านั้น เพราะเป็นทางก้าวล่วงกามธาตุ และเพราะเป็นปฏิปักษ์ ต่อกามราคะ ดังพระสารีบุตรกล่าวไว้ (ในปฏิสัมภิทา ) ว่า " ธรรม ชาตินั่นเป็นนิสสรณะแห่งกามทั้งหลาย ธรรมชาตินี้คืออะไร ? ธรรม ชาตินี้คือเนกขัมมะ " " ดังนี้ แต่ทว่า เอวศัพท์ในปาฐะนี้ ควร (นำมา) กล่าวแม้ในบทหลังด้วย ดุจเดียวกันกับเอวศัพท์ในปาฐะนี้ว่า "อิเธว ภิกฺขเว ปรโม สมโณ อิธ ทุติโย สมโณ" ซึ่ง ท่านนำมากล่าวในบทหลังด้วย เพราะว่าใคร ๆ หาอ หาอาจที่จะไม่สงัด จากธรรมทั้งหลายอันเป็นอกุศล กล่าวคือนิวรณ์ข้ออื่นๆ แต่กามฉันท์ นี้แล้วเข้าถึงฌานอยู่ได้ไม่ เพราะเหตุนั้น เอวศัพท์นั้น บัณฑิต พึงเห็น (ว่าท่านกล่าว) ในบททั้ง ๒ ว่า " วิวิจฺเจว กาเมหิ วิวิจเจว อกุสเลหิ ธมฺเมหิ " ดังนี้เถิด อนึ่ง วิเวกทั้งหลาย (ประเภท ๕ ) มีตทังควิเวกเป็นต้นก็ดี ( ประเภท ๓) มีจิตตวิเวกเป็นอาทิก็ดี ย่อมสงเคราะห์เข้าได้ทั้งหมด ด้วยสาธารพจน์ ว่า "วิวิจจ' นี้ทั้ง ๒ บทก็จริงอยู่ถึงอย่างนั้นบัณฑิต ก็พึงเห็น (ว่า) ในฌานกถานี้ ได้แก่ ) วิเวก ๓ คือ กายวิเวก จิตต วิเวก วิขัมภนวิเวก เท่านั้น Q. ปาฐะที่ถูกต้อง ติ ติดกับบทหลัง เป็นศัพท์สมาส ฎีกาก็แก้ในรูปนั้น คือเขียนเป็น ตนนิสสรณ์ ๒. หมายความว่า มิได้เป็นนิสสรณะแห่งนิวรณ์ข้ออื่น ๆ คือว่า ฌานนี้เป็นข้าศึก โดยตรงต่อกามราคะ เช่นเดียวกับเมตตา เป็นข้าศึกโดยตรงต่อพยาบาทเป็นต้น ฉะนั้น ๓. เคยบอกมาแล้วว่า เนกขัมมะนี้ หมายเอาฌานนั่นเอง