วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๒ - หน้าที่ 253 : หน้า 255/324

ประโยค๘ - วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๒ - หน้าที่ 253 ของเขา เป็นกรรมภพ ขันธ์ทั้งหลายอันเกิดเพราะกรรมเป็นอุปบัติภพ ความเกิดแห่งขันธ์ทั้งหลายเป็นชาติ ความหง่อมไป (แห่งขันธ์ ) เป็น ชรา ความสลายไป ( แห่งขันธ์ ) เป็นมรณะ " (กามุปาทานเป็นปัจจัย แห่งภพเป็นต้นดังนี้ ) นัยแม้ในการประกอบ (ความ) อันมีอุปาทาน ที่เหลือเป็นมูล ก็ดุจนัยนี้ (ต่อไปนี้ ท่านชักเอาบาลีในปฏิสัมภิทามรรคมากล่าวย้ำความเรื่อง ธรรมเหล่านี้เป็นปัจจัยเนื่องกันไป โดยเรียกความกำหนดรู้ในเรื่องนี้ว่า ธรรมฐิติญาณ แล้วสรุปเป็นสังเขปเป็นต้น ดังนี้ ) โดยนัยดังนี้ ปัญญา ในการกำหนดจับปัจจัยว่า " อวิชชาเป็นเหตุ สังขารเป็นเหตุสมุบัน (เกิดแต่เหตุ ) อวิชชาและสังขารทั้ง ๒ นั้น ก็เป็นเหตุสมุบันด้วยกัน นี้ชื่อธรรมฐิติญาณ ปัญญาในการกำหนดจับปัจจัยว่า " อวิชชาเป็น เหตุสังขารเป็นเหตุสมุบัน อวิชชาและสังขารทั้ง ๒ นั้น ก็เป็นเหตุ สมุบันด้วยกันทั้งในกาลอดีตทั้งในกาลอนาคต "ชื่อว่าธรรมฐิติญาณ แล” บททั้งปวง บัณฑิตพึง (กล่าว) ให้พิสดาร โดยนัยนี้เทอญ ในธรรมเหล่านั้น อวิชชากับสังขารเป็นสังเขป ๑ วิญญาณ นามรูป สฬายตนะ ผัสสะ เวทนา เป็นสังเขป ๑ ตัณหา อุปาทาน ภพ เป็นสังเขป ๑ ชาติชรามรณะ เป็นสังเขป ๑ อนึ่ง ใน 4 สังเขป นั้น สังเขปแรกเป็นอดีตอัทธา (อดีตกาล ) สังเขปกลาง ๒ เป็นปัจจุบัน- อัทธา ชาติชรามรณะ เป็นอนาคตอัทธา อนึ่ง ในธรรมเหล่านั้น ๑. คือว่า สังขารเกิดแต่เหตุฉันใด แม้อวิชชาก็เป็นธรรมมีเหตุเหมือนกันฉันนั้น เหตุ แห่งอวิชชาก็คืออาสวะ ดังกล่าวแล้ว ๒. ขุ. ป. ๓๑/๒๓