การศึกษาปฐมฌานในวิสุทธิมรรค : หน้า 154/324

ประโยค๘ - วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๒ - หน้าที่ 152 เพราะอรรถคือความมีรสเป็นอันเดียว (แห่งธรรมเหล่านั้น) ภาวนา จึงมี " ดังนี้ เพราะเหตุนั้น สมุปห์สนา อันเป็นกิจแห่งญาณ ท่าน ! จึงกล่าวว่า เป็นที่สุด ( แห่งปฐมฌาน ) บัดนี้พึงทราบวินิจฉัยในปาฐะว่า " ปฐม ฌานิ อธิคต์ โหติ ปฐวีกสิณ์ " ( ปฐมฌานปฐวีกสิณเป็นอันพระโยคาวจร ได้บรรลุแล้ว ) นี้ (ต่อไป) [ปฐมฌาน] ค ฌานนี้ชื่อว่าปฐม เพราะมีลำดับแห่งจำนวน บ้างว่า ชื่อว่าปฐม เพราะเกิดขึ้นเป็นทีแรก คุณอันนี้ได้ชื่อว่าฌาน เพราะเข้าไปเพ่ง อารมณ์ หรือว่าเพราะเผาเสียซึ่งธรรมอันเป็นข้าศึก ส่วนวงดิน ท่านเรียกว่า ปฐวีกสิณ เพราะหมายถึงดินทั่วไป แม้นิมิตที่พระโยคาวจร อาศัยวงดินนั้นได้ขึ้นก็เรียกปฐวีกสิณ ถึงฌานที่ได้ในเพราะนิมิตก “เรียกว่าปฐวีกสิณ ในอรรถว่าแห่งปฐวีกสิณ ๓ อย่างนั้น ในอรรถ นี้บัณฑิตพึงทราบว่า ฌานชื่อว่าปฐวีกสิณ ปาฐะว่า " ปฐมิ ฌานิ อธิคต์ โหติ ปฐวีกสิณ " นั้นท่านกล่าวหมายเอาอรรถนี้ ก็แลครั้นได้บรรลุฌานอย่างนี้แล้ว พระโยคีนั้นจึงกำหนดจับ อาการทั้งหลายในฌานนั้นให้ได้ เยี่ยงนักยิงขนทรายและพ่อครัว ฉะนั้น อันนายขมังธนูผู้ชาญฉลาด ทำงานในการยิงขนทรายอยู่ยิ่ง ถูกขนทรายในวาระใด พึงกำหนดจับอาการแห่งเท้าที่เหยียบยัน แห่ง * สกลฏฺเฐน คือมิได้เจาะจงเอาเอกเทสแห่งดินเป็นอารมณ์