การวิเคราะห์ปฐมฌานในวิสุทธิมรรค : หน้า 148/324

ประโยค๘ - วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๒ - หน้าที่ 146 ทั้งหลายเกิดขึ้น ดุจฝาหีบชิ้นบน สัมผัส ที่ฝาหีบชิ้นล่าง ฉะนั้น นี้เป็นความพิเศษ กว่ากามาวรจิตนอกนี้แห่ง องค์ ๕ นั้น ในองค์ ๕ นั้น เอกัคคตาพระผู้มีพระภาคเจ้ามิได้ทรงชี้ไว้ ในปาฐะว่า สวิตกก สวิจาร์...นี้ก็จริงอยู่ถึงอย่างนั้นเอกกัคคตา ก็นับเป็นองค์ได้แท้ เพราะตรัสไว้ในวิภังค์ว่า " คำว่าฌาน คือ วิตก วิจาร ปีติ สุข เอกัคคตา " ดังนี้แท้จริง อุเทศ พระผู้มีพระภาคเจ้า ทรงทำด้วยอธิบายใด อธิบายนั้นเป็นอันพระองค์ได้ทรงประกาศแล้ว ในวิภังค์นั่นแล ส่วนวินิจฉัยใน ๒ บทว่า " ปฐมฌานมีความงาม ๓ ประการ ถึงพร้อมด้วยลักษณะ ๑๐ นั้น ดังนี้ ความที่ปฐมฌานมีความงาม ๓ › ประการ บัณฑิตพึงทราบโดยจัดเป็นเบื้องต้น ท่ามกลาง ที่สุด และ ความที่ฌานนั้นถึงพร้อมด้วยลักษณะ ๑๐ › ก็พึงทราบโดยเป็นลักษณะ แห่งเบื้องต้น ท่ามกลาง ที่สุด เหล่านั้นแล พระบาลีในเรื่องนี้มีดังนี้ ปฏิปทาวิสุทธิ ( ความหมดจดแห่งปฏิปทา) เป็นเบื้องต้นแห่ง ปฐมฌาน อุเปกฺขานุพฺรูหนา (ความเพิ่มพูนแห่งอุเบกขา ) เป็นท่าม กลางแห่งปฐมฌาน สมุปห์สนา ( ความร่าเริง ) เป็นที่สุดแห่งปฐมฌาน * ( ในข้อว่า ) ปฏิปทาวิสุทธิ เป็นเบื้องต้นแห่งปฐมฌาน (นั้นถาม ว่า ) ลักษณะแห่งเบื้องต้นมีเท่าไร (ตอบว่า ลักษณะแห่งเบื้องต้น มี ๓ คือ จิตหมดจดจากอันตรายแห่งปฐมฌานนั้น (๑) เพราะความ มหาฎีกาอธิบายว่า ภาวนานัยอันเป็นบุพภาค ไปจนสุดโคตรภู เรียกว่าปฏิปทา