ความสงัดและการฝึกใจในวิสุทธิมรรค : หน้า 136/324

* ประโยค๘ - วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๒ - หน้าที่ 134 นัยเดียวกันนั้น ในอกุศลมูล ๓ ความสงัดด้วยข่มไว้ได้ซึ่งโลภะอันมี ประเภทแห่งกามคุณ ๕ เป็นอารมณ์ เป็นอันกล่าวด้วยบทแรก ความ สงัดด้วยข่มไว้ได้ซึ่งโทสะและโมหะ อันมีประเภทแห่งอาฆาตวัตถุ เป็นต้นเป็นอารมณ์ เป็นอันกล่าวในบทที่ ๒ หรือว่าในธรรมทั้งหลาย มีโอฆะเป็นต้น ความสงัดด้วยข่มไว้ได้ซึ่งกาโมฆะ กามโยคะ กามาสวะ กามุปาทาน อภิชฌากายคันถะ และกามราคสังโยชน์ เป็นอันกล่าว ด้วยบทแรก ความสงัดด้วยข่มไว้ได้ซึ่งโอฆะ โยคะอาสวะ อุปาทาน กายคันถะ และสังโยชน์ที่เหลือ เป็นอันกล่าวด้วยบทที่ ๒ และความ สงัดด้วยข่มไว้ได้ซึ่งตัณหาและธรรมทั้งหลายที่สัมปยุตด้วยตัณหานั้น เป็นอันกล่าวด้วยบทแรก ความสงัดด้วยข่มไว้ได้ซึ่งอวิชชาและธรรม ทั้งหลายที่สัมปยุตตด้วยอวิชชานั้น เป็นอันกล่าวด้วยบทที่ ๒ อนึ่ง ความสงัดด้วยข่มไว้ได้ซึ่งจิตตุบาทที่สัมปยุตตด้วยโลภะ ๘ ดวง เป็น อันกล่าวด้วยบทแรก ความสงัดด้วยข่มไว้ได้ซึ่งอกุศลจิตตุบาทที่เหลือ ๔ ดวงเป็นอันกล่าวด้วยบทที่ ๒" ดังนี้ คำที่กล่าวมานี้ เป็นคำชี้แจงเนื้อความในฌานปาฐะว่า " วิวิจฺเจว กาเมหิ วิวิจฺจ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ " นี้ เป็นอันดับแรก [แก้อรรถองค์ฌาน บท สวิตกก์ สวิจาร์] ก็แลพระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดงองค์ที่พึงละแห่งปฐมฌานด้วย เพราะเหตุที่โทสะ กับ โมหะ มีอารมณ์ต่างกัน แต่ในที่นี้แสดงไว้แต่อารมณ์ของ โทสะอย่างเดียว คืออฆาตวัตถุ มหาฎีกาจึงแสดงอารมณ์ของโมหะเพิ่มเติมไว้ดังนี้ ทุกฺขาทิปพฺพนตาทิเภทวิสยสฺส โมหสฺส ซึ่งโมหะอันมีประเภทแห่งความไม่รู้เช่นไม่รู้ ส่วนเบื้องต้นแห่งทุกข์เป็นต้นอารมณ์